Η πορεία και διαμόρφωση του κόσμου είναι γεμάτη ιστορίες των λαών και των αυτοκρατοριών που σημάδεψαν την πορεία της ανθρωπότητας. Στο σημερινό άρθρο, σας μεταφέρουμε στο μακρινό παρελθόν της Ασίας, τότε που οι Μογγόλοι, υπό την ηγεσία του θρυλικού Τζένγκις Χαν (συνώνυμο της βαναυσότητας, αλλά και της επιβλητικότητας) και των διαδόχων του, κατάφεραν να κατακτήσουν την Κίνα και να ιδρύσουν τη Δυναστεία των Γιουάν. Η περίοδος αυτή, γεμάτη πολέμους, μεταρρυθμίσεις αλλά και πολιτιστική άνθιση, άφησε ανεξίτηλα σημάδια όχι μόνο στην Κίνα, αλλά και στην ιστορική εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας.
Στη Μογγολία του 12ου αιώνα, ένας φύλαρχος ονόματι Τεμουτζίν κατάφερε να ενώσει τις μογγολικές φυλές. Το 1206 πήρε τον τίτλο Τζένγκις Χαν (1162-1227) έκανε πρωτεύουσά του το Καρακορούμ, οργάνωσε συγκεντρωτικά το κράτος του και με υποχρεωτική στρατολογία έφτιαξε αξιόμαχο στρατό.
Η πρώτη επιθετική ενέργεια του Τζένγκις Χαν ήταν κατά της κινεζικής Δυναστείας των Τσιν που κατείχαν και τη Μαντζουρία. Το 1213 τους νίκησε και προέλασε νότια και κατέλαβε το Πεκίνο.
Το 1218 ο Τζένγκις κήρυξε τον πόλεμο κατά της περσικής αυτοκρατορίας, που εκτεινόταν τότε εκτός της Περσίας και στα εδάφη των σημερινών Αφγανιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν. Το ανυπόληπτο ως τότε κράτος των Μογγόλων, σε δυο χρόνια διέλυσε την απέραντη Περσική αυτοκρατορία.
Ο Τζένγκις δεν σταμάτησε εκεί. Στη συνέχεια κατέλαβε την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία και εισέβαλε στη Ρωσία φθάνοντας μέχρι το Δνείπερο. Σε μόλις εφτά χρόνια είχε περάσει δια πυρός και σιδήρου και υποτάξει το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας και το ένα τρίτο σχεδόν της Ευρώπης! Την μογγολική επέκταση την σταμάτησε ο θάνατός του το 1227.
Μετά το θάνατο του Τζένγκις, η αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε τέσσερα βασίλεια, (χανάτα), που τελικά έγιναν ημιανεξάρτητα. Ένα από αυτά, το Μεγάλο Χανάτο, με επικράτεια τη σημερινή Μογγολία και την Κίνα, μετατράπηκε στη δυναστεία των Γιουάν με ηγεμόνα τον Κουμπλάι Χαν, εγγονό του Τζένγκις Χαν. Ο Κουμπλάι Χαν έκανε πρωτεύουσά του το Χαμπαλίκ (σημερινή πόλη του Πεκίνου).
Παρά τις τόσες διασπάσεις του κράτους και τους εμφυλίους πολέμους η περίοδος μεταξύ 10ου και 14ου αιώνα ήταν για την Κίνα μια εποχή οικονομικής και πολιτιστικής προόδου. Η βελτίωση μεθόδων κατασκευής πλοίων, η χρησιμοποίηση της πυρίτιδας, η ανακάλυψη της πυξίδας, της χαρτοποιίας και της τυπογραφίας από τον Μπι Σενγκ (στις αρχές του 11ου αιώνα, πρώτη φορά με κινητά στοιχεία) και άλλα, έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη. Η φιλοσοφία και οι τέχνες σημείωσαν πρόοδο, ιδιαίτερα το θέατρο, η καλλιγραφία και η ζωγραφική. Στην περίοδο Σονγκ η κατασκευή πορσελάνης έφθασε σε υψηλό σημείο τεχνικής με τα γνωστά πορσελάνινα σελαντόν.
Η μογγολική Δυναστεία Γιουάν (1279-1368) κυβέρνησε την Κίνα περίπου ένα αιώνα, στην διάρκεια του οποίου επικράτησε ειρήνη. Οι Μογγόλοι ηγεμόνες υιοθέτησαν πολλές από τις αρχές και συνήθειες των Κινέζων προκατόχων τους. Κράτησαν το διοικητικό σύστημα των Σονγκ και ενίσχυσαν την κεντρική εξουσία..
Την εποχή εκείνη έφθασε στην Κίνα ο Βενετός Μάρκο Πόλο ο οποίος έζησε 17 χρόνια στην αυλή του Κουμπλάι . Ο Μάρκο περιέγραψε με λεπτομέρειες όλα όσα είδε στη μακρινή και άγνωστη για τους Ευρωπαίους χώρα.
Η Μογγόλοι εφάρμοσαν κοινωνικές και πολιτικές διακρίσεις εις βάρος των Κινέζων. Όλες οι σημαντικές κρατικές θέσεις μονοπωλούνταν από Μογγόλους. Συνηθισμένοι οι Μογγόλοι στη νομαδική ζωή της στέπας, δεν κατανοούσαν τη σημασία της γεωργίας για την οικονομία της χώρας. Έτσι άρχισαν την επίταξη κτημάτων και το μεγαλύτερο μέρος των δημόσιων κτημάτων της Κίνας μετατράπηκε σε βοσκοτόπια, με συνέπεια την έλλειψη γεωργικών προϊόντων και φυσικά, λιμό. Η δυστυχία των Κινέζων αγροτών εντάθηκε όταν οι Μογγόλοι άρπαζαν τα άλογά τους (που χρησίμευαν για μεταφορά, αλλά κυρίως για άροση) για να τα χρησιμοποιήσουν στο στρατό. Εκατομμύρια χωρικοί δούλευαν απλήρωτοι οργώνοντας τη γη ή βόσκοντας τα κοπάδια των Μογγόλων ευγενών.
Η πρωτεύουσά τους, το Χαμπαλίκ (Πεκίνο), πλουτίστηκε με νέα παλάτια, τεχνητές λίμνες, λοφίσκους και πάρκα. Τότε ολοκληρώθηκε η κατασκευή του Μεγάλου Καναλιού που ένωνε τους ποταμούς Γιανγκ Τσέ και Χουάνγκ Χο (Κίτρινος) και είχε μήκος 1800 χιλιόμετρα. Οι Γιουάν επέδειξαν ανεκτικότητα σε όλες τις θρησκείες και οι ναοί των βουδιστών, των κομφουκιανιστών αλλά και των μουσουλμάνων και χριστιανών εξαιρέθηκαν από τη φορολογία.. Ο ίδιος ο Κουμπλάι ήταν οπαδός του Κομφούκιου, παρόλο που η μητέρα του ήταν νεστοριανή χριστιανή. Το 1295, με εντολή του Πάπα έφθασαν στο Πεκίνο φραγκισκανοί μοναχοί και ίδρυσαν την πρώτη καθολική εκκλησία.
Λόγω του τεραστίου μεγέθους της αυτοκρατορίας των Μογγόλων, διευκολύνθηκαν οι εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Στη Δύση έφθασαν η πορσελάνη, η πυρίτιδα, το χαρτί, το μετάξι, η πυξίδα, ενώ η Κίνα επωφελήθηκε από τον αναπτυγμένο τότε μουσουλμανικό πολιτισμό και εισήγαγε, κυρίως από την Περσία, τις γνώσεις για την αστρονομία, τη μουσική και την κεραμική.
Μετά το θάνατο του Κουμπλάι Χαν η δυναστεία Γιουάν άρχισε να παρακμάζει. Αν και οι διάδοχοί του είχαν σχεδόν σινοποιηθεί και είχαν χάσει το ενδιαφέρον τους για τις άλλες μογγολικές κτήσεις, ήταν ανίκανοι και οδήγησαν το λαό στη φτώχεια και πείνα με αποτέλεσμα να υπάρχουν συνεχείς εξεγέρσεις. Οι αυτοκράτορες διαδέχονταν ο ένας τον άλλο και τελικά το 1368 ο λαϊκής καταγωγής στρατηγός Τσου Γιανγκ-τσανγκ ανέτρεψε τη μισητή μογγολική δυναστεία, ανακηρύχθηκε ο ίδιος αυτοκράτορας και ίδρυσε τη Δυναστεία των Μινγκ (1368-1644). Οι Μογγόλοι αποσύρθηκαν στις στέπες του βορρά.
