Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας (1865 – 1922) θεωρείται ένας από τους τρεις μεγάλους εκπροσώπους της ηθογραφίας, μαζί με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και τον Γεώργιο Βιζυηνό και ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του νατουραλισμού στη νεοελληνική λογοτεχνία.
Τα πιο γνωστά έργα του είναι το μυθιστόρημα «Ο ζητιάνος», και η συλλογή διηγημάτων «Λόγια της πλώρης». Δυο έργα με τα οποία ο Καρκαβίτσας κατέκτησε μια θέση στους κορυφαίους της νεοελληνικής πεζογραφίας. Αυτά τα δύο έργα έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί σε πολλές χώρες του εξωτερικού.
Στη συλλογή «Διηγήματα του γυλιού» βρίσκουμε το διήγημα «Πάσχα στα πέλαγα». Το πασχαλινό αυτό διήγημα αποτελεί ένα τρυφερό αφιέρωμα στους ναυτικούς και ξενιτεμένους, που βιώνουν τις μεγάλες γιορτές – εν προκειμένω το Πάσχα – μακριά από την πατρίδα, την οικογένεια και τα πάτρια εδάφη.
Ο συγγραφέας, με απλή αλλά συγκινητική γλώσσα, καταφέρνει να αποδώσει το βαθύ συναίσθημα της νοσταλγίας που νιώθουν οι άνθρωποι της θάλασσας, την εσωτερική τους ανάγκη για πίστη και παρηγοριά, αλλά και τη συλλογικότητα και το αίσθημα κοινότητας που τους ενώνει, ακόμη κι όταν βρίσκονται στα πιο απομακρυσμένα μέρη του κόσμου.
Μέσα από την περιγραφή ενός Πάσχα που γιορτάζεται όχι στην ξηρά, αλλά «στα πέλαγα», ο Καρκαβίτσας υμνεί το ήθος, την καρτερικότητα και την πνευματική δύναμη του ναυτικού, ενώ παράλληλα αναδεικνύει την καθολικότητα της Ανάστασης, η οποία μπορεί να βιωθεί αληθινά ακόμη και μέσα σε μια βάρκα, με απλούς ανθρώπους και χωρίς τα εξωτερικά στοιχεία της εορτής.
Το έργο εντάσσεται στην ηθογραφική πεζογραφία της εποχής του τέλους του 19ου αιώνα και φέρει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τον Καρκαβίτσα έναν από τους μεγάλους εκπροσώπους του ελληνικού ρεαλισμού και της λαογραφικής λογοτεχνίας.
Για αυτό, όπου και αν βρίσκεστε σήμερα και πιθανώς να απολαμβάνετε τον οβελία, αναλογιστείτε, έστω και για λίγα δευτερόλεπτα, όλους αυτούς που η ζωή τα έφερε έτσι να περνούν τις γιορτές μακριά από τους αγαπημένους τους ανθρώπους…
Πάσχα στα πέλαγα – Του Ανδρέα Καρκαβίτσα (αποδομένο στη νεοελληνική γλώσσα)
Το πλοίο ολοσκότεινο έσκιζε τα νερά ζητώντας ανυπόμονα το λιμάνι του. Δεν είχε άλλο φως παρά τα δυο χρωματιστά φανάρια ζερβόδεξα της γέφυρας· ένα άλλο φανάρι άσπρο, αχτινοβόλο, ψηλά στο πλωριό κατάρτι και άλλο ένα μικρό πίσω στην πρύμνη του. Τίποτε άλλο. Οι επιβάτες όλοι ξαπλωμένοι στις καμπίνες τους, άλλοι παραδομένοι στον ύπνο και άλλοι στους συλλογισμούς. Οι ναύτες και οι θερμαστές, όσοι δεν είχαν υπηρεσία, κοιμόνταν βαριά στα κρεβάτια τους. Ο καπετάνιος με τον τιμονιέρη ορθοί στη γέφυρα, μαύροι ίσκιοι, σχεδόν ανάεροι, έλεγες ότι ήταν πνεύματα καλόγνωμα, που κυβερνούσαν στο χάος την τύχη του τυφλού σκάφους και των κοιμισμένων ανθρώπων. Έξαφνα η καμπάνα της γέφυρας σήμανε μεσάνυχτα. Μεσάνυχτα σήμανε και η καμπάνα της πλώρης. Το καμπανοχτύπημα γοργό, χαρούμενο, επέμενε να ρίχνει τόνους μεταλλικούς περίγυρα, κάτω στη σκοτεινή θάλασσα και ψηλά στον αστροφώτιστο ουρανό, και να κράζει όλους στο κατάστρωμα. Και μεμιάς το σκοτεινό πλοίο πλημμύρισε από φως, θόρυβο, ζωή. Άφησε το πλήρωμα τα κρεβάτια του και οι επιβάτες τις καμπίνες τους.
Εμπρός στην πλώρη και στην πρύμνη πίσω, ανυπόμονα έφευγαν από τα χέρια του ναύκληρου τα πυροτεχνήματα, έφταναν, λες, τ’ αστέρια, και έπειτα έσβηναν στην άβυσσο.
Τα ξάρτια, τα σχοινιά, οι κουπαστές έλαμπαν, σαν επιτάφιοι από τα κεριά. Και δεν ήταν εκείνη τη στιγμή το καράβι παρά ένα μεγάλο πολυκάντηλο, που έφευγε πάνω στα νερά σαν πυροτέχνημα.
Η γέφυρα στρωμένη με μια μεγάλη σημαία έμοιαζε Άγια Τράπεζα. Ένα κανίστρι με κόκκινα αυγά και ένα με λαμπροκούλουρα επάνω. Ο πλοίαρχος σοβαρός με ένα κερί αναμμένο στο χέρι άρχισε να ψάλλει το «Χριστός Ανέστη». Το πλήρωμα και οι επιβάτες γύρω του ξεσκούφωτοι και με τα κεριά στα χέρια ξανάλεγαν το τροπάρι ρυθμικά και με κατάνυξη.
― Χρόνια πολλά, κύριοι!… Χρόνια πολλά, παιδιά μου!… ευχήθηκε, άμα τελείωσε τον ψαλμό, γυρίζοντας πρώτα στους επιβάτες και έπειτα στο πλήρωμα ο πλοίαρχος.
― Χρόνια πολλά, καπετάνιε, χρόνια πολλά!… Απάντησαν εκείνοι ομόφωνα.
― Και του χρόνου στα σπίτια σας, κύριοι! Και του χρόνου στα σπίτια μας, παιδιά, ξαναείπε ο πλοίαρχος, ενώ ένα μαργαριτάρι στην άκρη των ματιών του.
― Και του χρόνου στα σπίτια μας, καπετάνιε.
Έπειτα πέρασε ένας ένας, πρώτα οι επιβάτες, έπειτα το πλήρωμα, πήραν από το χέρι του το κόκκινο αυγό και το λαμπροκούλουρο και άρχισαν πάλι οι ευχές και τα φιλήματα.
― Χριστός Ανέστη!
― Αληθινός ο Κύριος!
― Και του χρόνου σπίτια μας!
Oι επιβάτες τράβηξαν στις θέσεις τους να φάνε τη μαγειρίτσα. Οι ναύτες ζευγαρωτά στους διαδρόμους τσούγκριζαν τ’ αυγά τους, γελούσαν, σπρώχνονταν μεταξύ τους, έτρωγαν λαίμαργα, καλοχρονίζονταν σοβαρά και κοροϊδευτικά.
Έπαψε το καμπανοχτύπημα· ένα ένα έσβησαν τα κεριά. Το καράβι βυθίστηκε πάλι στην ησυχία του. Ο καπετάνιος και ο τιμονιέρης καταμόναχοι πάνω στη γέφυρα, πνεύματα, θαρρείς, ανάερα, εξακολουθούσαν τη δουλειά τους σιωπηλοί και άγρυπνοι.
― Ένα κάρτο μαΐστρο!
― Μαΐστρο!
― Γραμμή!
― Γραμμή!
Και το πλοίο ολοσκότεινο πάλι εξακολούθησε να σκίζει τα νερά, ζητώντας ανυπόμονα το λιμάνι του.
