Η διαχρονική αδυναμία διαμόρφωσης ενιαίας, διακομματικής, δυναμικής και αποτελεσματικής εξωτερικής πολιτικής – ιδιαίτερα για τα αμετάβλητα κρίσιμα εθνικά ζητήματα –αποτελεί μία ανοιχτή πληγή για τη χώρα μας που συνεχώς αιμορραγεί και προκαλεί προβλήματα. Μόνο που τώρα κινδυνεύει να… κακοφορμίσει, καθώς οι διεθνείς αναταράξεις έχουν αρχίσει να πυκνώνουν και το μέλλον προδιαγράφεται το λιγότερο ταραχώδες και αυτή η μείζων αδυναμία ίσως να έχει σοβαρές συνέπειες στα κυριαρχικά μας δικαιώματα για πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες…

Δυστυχώς στην πατρίδα μας έχουμε αποτύχει να θεσμοθετήσουμε ένα Υπουργείο Εξωτερικών που δε θα λειτουργεί ευκαιριακά και κομματικά, αλλά με αποκλειστικό γνώμονα τα εθνικά συμφέροντα. Ο Υπουργός Εξωτερικών είναι ένα αξίωμα που… άγεται και φέρεται και γίνεται αντικείμενο εκπλήρωσης ενδοπαραταξιακών υποσχέσεων χωρίς να δίνεται η βαρύτητα στην επιλογή της κατάλληλης προσωπικότητας, αντί να ορίζεται ένα κοινής αποδοχής πρόσωπο από όλα τα κόμματα που θα συνεργάζεται και θα συναποφασίζει με ένα Συμβούλιο Εθνικής Πολιτικής, στο οποίο λόγο θα έχουν όλα τα κόμματα και θα στελεχώνεται από διπλωμάτες κύρους με υψηλές γνώσεις και δυνατότητες. Οι μέχρι τώρα αποσπασματικές προσπάθειες και μεμονωμένες πρωτοβουλίες χάραξης συνεπούς και σταθερής πορείας εθνικής πολιτικής υπήρξαν αποτυχημένες, πλην ορισμένων περιόδων που ασκήθηκε αποτελεσματική εξωτερική πολιτική. Είναι αναγκαίο… χθες να ξεκινήσει δημόσια διαβούλευση προκειμένου να κατοχυρωθεί αυτή η διαδικασία συνταγματικά και να τεθεί σε εφαρμογή πριν να είναι αργά.

.

Η διεθνής συγκυρία

Αν θέλουμε να συνάγουμε μία ασφαλή εκτίμηση της τωρινής συγκυρίας για τη διαμόρφωση εθνικής πολιτικής, η διένεξη με την Τουρκία και η επικίνδυνη αναζωπύρωση των σχέσεών μας τους τελευταίους μήνες δεν μπορεί να ιδωθεί μεμονωμένα. Η βασική, διαχρονική αρχή που διαπερνά τις διεθνείς σχέσεις μέσα στους αιώνες είναι ότι από την αρχαιότητα (όπως πρώτος ανέλυσε ο Θουκυδίδης) μέχρι σήμερα, οι συγκρούσεις και διεκδικήσεις βασίζονται στις ισορροπίες ισχύος και συμφερόντων. Από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης και την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας και πρόσφατα των τηλεπικοινωνιών, το βασικό διακύβευμα τους δύο προηγούμενους και τον τρέχοντα αιώνα είναι η διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και της ενέργειας. Έχει καταστεί πλέον φανερό, ότι ο 21ος αιώνας επιφυλάσσει ραγδαίες εξελίξεις στο παγκόσμιο παιχνίδι ισχύος, με θρυαλλίδα τις ανακατατάξεις στο θέμα των ενεργειακών δεδομένων:

Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο διεθνές, αλλά και κλιματικό, περιβάλλον, τις αμέσως επόμενες δεκαετίες οι συγκρούσεις θα προέλθουν από τη βάση των καινοτομιών παραγωγής και χρήσης της ενέργειας που θα υποκαταστήσουν τον άνθρακα και το φυσικό αέριο. Ήδη, η Κίνα και η Γερμανία και ακολουθεί κατά πόδας η Ιαπωνία, έχουν κάνει τεράστιες επενδύσεις στην έρευνα και προηγούνται στην κούρσα των καινοτόμων τεχνολογιών, αφήνοντας πίσω τις Η.Π.Α.. Αντίστοιχα, αν δεν σημειωθεί κάποια κοσμογονική ανακάλυψη τα επόμενα χρόνια, φαίνεται ότι για ένα σημαντικό διάστημα στο μέλλον οι υδρογονάνθρακες θα καθορίζουν τη διαμόρφωση πολιτικών στα παγκόσμια φόρα ενέργειας, όπου τον πρώτο λόγο έχει η Ρωσία, με τις Η.Π.Α. πάλι να ακολουθούν.

Επιπλέον θα πρέπει να ληφθεί υπ’όψη ότι η «πολύφερνη νύφη» στην κατανάλωση ενέργειας θα εξακολουθήσει να παραμένει η Ευρώπη και συνεπώς η διοχέτευση των φυσικών πόρων στη μεγαλύτερη αγορά του κόσμου, την Ε.Ε., θα αποτελέσει πεδίο σύγκρουσης συμφερόντων, έχοντας κατά νου ότι ο ευρωπαϊκός γίγαντας, η Γερμανία, εξαρτάται σε πολύ σημαντικό βαθμό από τις ενεργειακές πηγές της Ρωσίας.

Η πτώση της Υπερδύναμης

Βέβαια, ο ενεργειακός ανταγωνισμός είναι συνυφασμένος με το γεωπολιτικό, όπου για πρώτη φορά μετά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σημειώνονται σοβαρές ανακατατάξεις.

Ο όρος παγκόσμια υπερδύναμη για τις Η.Π.Α. έχει χαραχθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο, αφού με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μετά από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (μάλιστα μετά την Πτώση του Τείχους και την παρακμή του αντίπαλου δέους… ξεσάλωσαν) επέβαλαν δικτατορίες και καθεστώτα σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, είτε υπονόμευαν κυβερνήσεις οι οποίες είχαν αντιαμερικανικά χαρακτηριστικά. Αυτή η εξέλιξη πλέον έχει ανατραπεί, με ενδεικτικές τις εξελίξεις που ακολούθησαν τη λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη» και τις απανωτές οπισθοχωρήσεις και ήττες των Η.Π.Α. στην περιοχή.

Το 1989 ζήσαμε την πτώση του “υπαρκτού” σοσιαλισμού. Τότε θεωρήθηκε ότι ήρθε το λεγόμενο «τέλος της ιστορίας», αλλά τα επόμενα χρόνια διαπιστώσαμε ότι αυτή η εκτίμηση απείχε από την πραγματικότητα, αφού ο κόσμος συνεχίζει να κινείται και να αλλάζει… Τη νέα, τρέχουσα δεκαετία, πιστεύω ότι θα ζήσουμε την απώλεια της κυριαρχίας της παγκόσμιας υπερδύναμης Αμερικής. Είναι πλέον γεγονός ότι η πρώτη στο κόσμο οικονομία είναι της Κίνας και ότι οι ΗΠΑ χάνουν τη γεωπολιτική τους κυριαρχία σε όλα τα πλάτη και μήκη της υφηλίου. Η υπερδύναμη στέκεται σε πήλινα πόδια, αφού ούτε οι δικτατορίες πλέον δεν μπορούν να στηρίξουν τα συμφέροντά της – όπως έγινε τόσες και τόσες φορές τις προηγούμενες δεκαετίες σπέρνοντας τη φτώχεια και τη δυστυχία σε πολυάριθμες γωνιές του κόσμου… Η υποχώρηση των Η.Π.Α. ίσως έχει ορισμένες ενθαρρυντικές πτυχές, υπό την έννοια ότι το βασικό δόγμα της αμερικανικής κυριαρχίας ήταν η πρόκληση περιφερειακών πολέμων για να αποκομίζει οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη.

Στον πανικό τους οι ΗΠΑ, λόγω της απώλειας της ηγεμονίας τους, γίνονται άκρως επικίνδυνες αφού με την αποχώρησή τους δημιουργούν συνθήκες ανάφλεξης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πρόσφατη πρωτοφανή δολοφονία ενός ηγετικού στρατιωτικού στελέχους του Ιράν (για πολλούς αναλυτές το Νο2 σημαντικό ηγέτη της χώρας) που ανάβει το φιτίλι στις γεωπολιτικές ισορροπίες στη Μεσόγειο, γεγονός βέβαια που επηρεάζει και τη χώρα μας.

Σε κάθε περίπτωση βέβαια, οι ανταγωνισμοί ισχύος έχουν σαν διαχρονικό κανόνα ότι όταν μαλώνουν οι ελέφαντες, την πληρώνουν τα μυρμήγκια…

«Ανήκομεν εις την… Ελλάδα»

Δυστυχώς, ως είθισται, η Ελλάδα στην εξωτερική της πολιτική, τελευταίος τροχός της αμάξης, έσπευσε να αναφερθεί σε εξόντωση του Ιρανού στρατηγού, όταν όλοι γνωρίζουμε ότι επρόκειτο για μια στυγνή δολοφονία που παραβίασε κάθε αρχή του διεθνούς δικαίου και ενώ το κύριο μέρος της ενέργειας που καταναλώνουμε το αντλούμε από το Ιράν σε πολύ συμφέρουσα τιμή! Η επίσημη θέση της ελληνικής κυβέρνησης έχει ήδη προκαλέσει την αντίδραση του Ιράν και ίσως να πληρώσουμε πολύ ακριβά αυτήν την τοποθέτηση… Και όλα αυτά, για να κάνουμε… τα “καλά παιδιά”στις ΗΠΑ και τα χατίρια στη Γερμανία που μας θέλει καθυποταγμένους για να ελέγχει τη διαχείριση των προσφυγικών ροών προς όφελός της και να κατευνάσει τις απαιτήσεις για γερμανικές αποζημιώσεις! Σε αυτά τα θέματα δεν χωρούν λάθος χειρισμοί και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή προκειμένου να μην υποστούμε σοβαρές συνέπειες από τις ανακατατάξεις που επίκεινται στο διεθνές γίγνεσθαι.

Επομένως, θεωρώ αναγκαία την αναδιαμόρφωση του παλαιού (εδώ και τόσες δεκαετίες, σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα στον κόσμο…) εθνικού μας δόγματος «ανήκομεν εις τη Δύση» και την αντικατάστασή του με ένα πλέγμα ενεργειών και αποφάσεων με πυρήνα το μότο… «ανήκομεν εις την Ελλάδα»! Η θέσπιση ανεξάρτητων οργάνων και η τοποθέτηση των κατάλληλων προσωπικοτήτων και ειδικών σε θέσεις-κλειδιά, θα πρέπει να συνοδευτεί από μία συνολική, μεθοδική και υπεύθυνη επανεξέταση της γεωπολιτικής και διπλωματικής μας στρατηγικής και των συμφερόντων μας, προτάσσοντας πάντοτε την ισχύ της χώρας μας, γιατί πολύ απλά, σε έναν κόσμο που κινείται με τους κυνικούς κανόνες του ωμού ρεαλισμού, αυτός ακριβώς είναι ο δρόμος για τη διασφάλιση της εθνικής μας κυριαρχίας και της ειρήνης!

Ο κίνδυνος εξ ανατολών

Οφείλουμε να μη στρουθοκαμηλίζουμε και να συνειδητοποιήσουμε δυστυχώς ότι οι χειρισμοί της Τουρκίας στον τομέα αυτό μας έχουν ξεπεράσει και έχουμε μείνει πίσω από τις εξελίξεις. Η Τουρκία έχει κατορθώσει σε γενικές γραμμές να κρατά σταθερή και ενιαία την πολιτική της εδώ και περίπου έναν αιώνα και να διαχειρίζεται τα εξωτερικά της θέματα με επιτυχία, έχοντας αναβαθμίσει τη διπλωματική της ισχύ.

Πολλοί βέβαια τονίζουν την ιδιαίτερα ισχυρή γεωπολιτική θέση της Τουρκίας ως φυσικό σύνδεσμο της Δύσης με την Ανατολή, γεγονός που της δίνει τη δυνατότητα να εκβιάζει προς κάθε κατεύθυνση και να αποκομίζει οφέλη. Ωστόσο, προσωπικά θεωρώ ότι εν όψει των διεθνών ανακατατάξεων που αναμένονται, η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας είναι ή μπορεί να καταστεί με τους κατάλληλους χειρισμούς ακόμα πιο ισχυρή, αρκεί να ξεπεράσουμε την ανεπάρκεια και αδυναμία διαμόρφωσης μία ενιαίας, πολύπλευρης και σύνθετης εξωτερικής πολιτικής, που θα μας επιτρέψει με τις αναγκαίες επιδιώξεις και ισχυρισμούς να αναβαθμιστούμε σημαντικά ως παράγοντας στο διεθνές περιβάλλον.

Μία από τις ελάχιστες θετικές ενέργειες της ελληνικής διπλωματίας εδώ και χρόνια, είναι ότι κατόρθωσε με συνετή πολιτική να προσεγγίσει τους βόρειους γείτονές μας και τουλάχιστον μοιάζει να έχει ανακοπεί ο κίνδυνος από τα βόρεια σύνορά μας, που παραδοσιακά μας δημιουργούσαν προβλήματα. Θεωρώ ότι θα πρέπει να συνεχίσουμε να κινούμαστε σε αυτήν την κατεύθυνση και να ενισχύσουμε ακόμα περισσότερο τις σχέσεις μας με τους βόρειους γείτονές μας, ώστε να έχουμε στραμμένη την προσοχή μας αποκλειστικά στον κίνδυνο εξ ανατολών.

Ο Μεγαλοϊδεατισμός της Τουρκίας και του «νεοσουλτάνου» δημιουργεί ένα επικίνδυνο πλαίσιο στο οποίο καλούμαστε να ισορροπήσουμε. Αφού η Τουρκία απέτυχε να ελέγξει την Αραβική Άνοιξη και με την καταστροφή του ISIS τον οποίο στήριξε, επιχείρησε να ελέγξει την κατάσταση στη Συρία και τις γειτονικές χώρες μέσω των Η.Π.Α. και τώρα επιδιώκει να διαμορφώσει μία στρατιωτική συμμαχία περικύκλωσης της Ελλάδας από το νότο με χώρες όπως η Λιβύη, η Αλγερία και η Τυνησία. Σίγουρα είναι σημαντικό ότι μετά την ανατροπή της κυβέρνησης των Αδελφών Μουσουλμάνων, βρίσκεται σε σφοδρή αντιπαράθεση με την Αίγυπτο, τον παραδοσιακό ηγέτη του αραβικού κόσμου, ενώ απαιτείται η άμεση αποκατάσταση των σχέσεών της χώρας μας με τη Συρία που έχει σφοδρή αντιπαλότητα με την Τουρκία. 

Η σύναψη συμφωνίας για τον αγωγό East Med με Κύπρο και Ισραήλ, είναι μία θετική εξέλιξη, αλλά παραμένει μία μεμονωμένη ενέργεια και η υλοποίησή του σε αβεβαιότητα, διότι δεν έχει εξασφαλιστεί χρηματοδότηση, ενώ διατηρώ επιφυλάξεις για τη συμμετοχή της Ιταλίας, που χωρίς αυτή δεν θα έχει βιωσιμότητα και λειτουργικότητα το όλο εγχείρημα… Επιπλέον, θεωρώ ότι στο εξαιρετικά πολύπλοκο διεθνές γίγνεσθαι, μία μικρή χώρα σαν την Ελλάδα δεν έχει τη δυνατότητα να αποκλείει συνεργασίες και συμμαχίες και επομένως, αφενός μεν καλό είναι να διατηρούμε καλές σχέσεις με το Ισραήλ, αλλά αφετέρου δε, είναι επίσης σημαντικό να επανέλθουμε στη χρυσή περίοδο της δεκαετίας του ’80, όταν διατηρούσαμε προνομιακές σχέσεις με τον αραβικό κόσμο και ιδιαίτερα τις χώρες νότια της πατρίδας μας.

Είναι λοιπόν ξεκάθαρο πως στόχος του Ερντογάν είναι τα ενεργειακά της ανατολικής Μεσογείου και η εδραίωση των ερευνών στην ευρύτερη περιοχή. Με «αέρα στα πανιά» του από τη συριακή εκστρατεία – που βέβαια τείνει να εξελιχθεί σε ανοιχτή πληγή για τους γείτονες – στρέφεται στην Ανατολική Μεσόγειο, προκειμένου να καταστήσει σαφές σε όλους ότι στο χώρο αυτό «δουλειές» χωρίς την Τουρκία δεν γίνονται. Απαιτείται μεγαλύτερη ενασχόληση της ίδιας της Ελλάδας με τη Μέση Ανατολή και όχι «μέσω αντιπροσώπων» στο Τελ Αβίβ και το Κάιρο. 

Καθοριστικές οι εξελίξεις στη Λιβύη

Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ καθοριστικές τις εξελίξεις στη Λιβύη για τα συμφέροντά μας. Οι γείτονες επιβουλεύονται εδώ και χρόνια την ακεραιότητα της χώρας μας και σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο η Λήμνος και το Καστελόριζο βρίσκονται σε κίνδυνο…

Να υπενθυμίσω ότι ένα από τα θετικά σημεία του παρελθόντος ήταν το άνοιγμα διαύλου σχέσεων με τη Ρωσία, η οποία κυριαρχεί στη Μέση Ανατολή και συνεπώς είναι επιτακτική ανάγκη η αναβάθμιση των σχέσεων Ελλάδας – Ρωσίας. Επομένως, αφήνοντας πίσω κωλύματα του παρελθόντος, να κοιτάξουμε αποκλειστικά το εθνικό μας συμφέρον και με δυναμικές ενέργειες – επιτέλους- να συνταχθούμε με τον άξονα Ρωσίας και Αιγύπτου για την αναχαίτιση των τουρκικών επεκτατικών ενεργειών. Το μνημόνιο Λιβύης-Τουρκίας δυστυχώς θα συνεχίσει να μας προκαλεί προβλήματα και στόχος μας θα πρέπει είναι η οικονομική απομόνωση της Λιβύης που μπορούμε να πετύχουμε μέσα και από τους μηχανισμούς της Ε.Ε..

Η ισχύς… εν τη ενώσει!

Βρισκόμαστε σε μία κρίσιμη περίοδο για τις παγκόσμιες και περιφερειακές εξελίξεις στο ισοζύγιο ισχύος, η οποία θα ενταθεί το επόμενο διάστημα και θα πρέπει να έχουμε καθαρή στόχευση και ικανούς αξιωματούχους για να τη φέρουν εις πέρας προκειμένου να βγούμε αλώβητοι ενώπιον της απρόβλεπτης γεωπολιτικής τρικυμίας που επίκειται.

Πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα; Η εξίσωση είναι δύσκολη… Υπάρχουν τρόποι ώστε η Ελλάδα να ανταπεξέλθει στην πολύπλοκη κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Όμως, για να κατορθωθεί ένα τέτοιο εγχείρημα, θα πρέπει επιτέλους να υπάρξει οργάνωση, πολιτική οξυδέρκεια, ομόνοια και σύμπνοια.              

Σαράντος Φιλιππόπουλος