Από την καταπολέμηση της διαφθοράς στην παγκόσμια στρατηγική υπεροχής (υπό τη σκιά του περιορισμού των ελευθεριών)
Ο Σι Τζινπίνγκ, Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ), έχει σημαδέψει ανεξίτηλα την πορεία της χώρας του στον 21ο αιώνα. Από την ανάληψη της εξουσίας το 2012, ο Σι εγκαινίασε μια νέα εποχή για την Κίνα, με βασικούς άξονες την αμείλικτη καταπολέμηση της διαφθοράς, την ανασυγκρότηση της εσωτερικής συνοχής του Κόμματος, την ανάδειξη της χώρας σε παγκόσμια υπερδύναμη (αλλά και – όπως αναφέρουν οι επικριτές του – την πάταξη του ανταγωνισμού για την εξουσία στην Κίνα μέσω συστηματικών διώξεων και του περιορισμού των ελευθεριών των πολιτών…). Οι μεταρρυθμίσεις του, το αυστηρό ιδεολογικό του στίγμα, αλλά και η στρατηγική του στη διεθνή σκακιέρα, αναδιαμόρφωσαν ριζικά τη σύγχρονη γεωπολιτική ισορροπία. Η πολιτική του πορεία και η σταθερή προσήλωσή του στην αναγέννηση του «κινεζικού ονείρου» έθεσαν τις βάσεις για το μετασχηματισμό της Κίνας από περιφερειακή δύναμη σε κυρίαρχη του παγκόσμιου γίγνεσθαι.
Από τη διαπόμπευση στην κορυφή – Η διαδρομή του Σι
Ο Σι Τζινπίνγκ γεννήθηκε το 1953 στο Πεκίνο. Είναι γιος του Σι Ζονγκσούν, ενός από τους πρωτεργάτες της Επανάστασης, ιστορικού στελέχους του Κομμουνιστικού Κόμματος και πρώην αντιπροέδρου της κυβέρνησης. Η οικογένεια του ανήκε στην αποκαλούμενη «κόκκινη αριστοκρατία», ωστόσο έχασε το status της και υπέστη διώξεις κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης. Ο πατέρας του αποπέμφθηκε και φυλακίστηκε, ενώ ο νεαρός Σι διαπομπεύθηκε, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο και στάλθηκε για αγροτική «επανεκπαίδευση» στην επαρχία Σαανσί, περνώντας σχεδόν 7 χρόνια σε πρωτόγονες συνθήκες.
Εκεί έζησε σκληρά χρόνια, γεγονός που τον ενίσχυσε ψυχικά και ιδεολογικά, ενώ δημιούργησε δεσμούς με τον απλό, αγροτικό κόσμο.
Αυτή η εμπειρία διαμόρφωσε την πολιτική του νοοτροπία. Ο ίδιος αναφέρει πως έμαθε να επιβιώνει, να παρατηρεί σιωπηλά και να μην καταρρέει συναισθηματικά. Αυτή η «σκληραγώγηση» του χάρισε ένα πλεονέκτημα αταραξίας και μακροπρόθεσμης υπομονής που τον ακολουθεί μέχρι σήμερα. Το 1974 έγινε μέλος του ΚΚΚ, ενώ το 1975 του επιτράπηκε να σπουδάσει Χημική Μηχανική στο Πανεπιστήμιο Τσινγκχούα, ένα από τα κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα της χώρας. Η άνοδός του ξεκίνησε από τοπικά κομματικά πόστα και συνεχίστηκε για δεκαετίες με αργά αλλά σταθερά βήματα.
Παρά τις δυσκολίες, ο Σι επέστρεψε στο προσκήνιο τη δεκαετία του 1980, ανεβαίνοντας σταδιακά τα σκαλιά της κομματικής ιεραρχίας. Σίγουρα, σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και η αποκατάσταση του πατέρα του μετά το θάνατο του Μάο.
Με σταθμούς στις επαρχίες Φουτζιέν, Τσετσιάνγκ και τελικά στη Σαγκάη (οικονομικό κέντρο της Κίνας, αλλά και παγκοσμίως), απέκτησε φήμη ικανού, πειθαρχημένου και συγκρατημένου στελέχους, αφού διακρίθηκε για τη διοικητική του επάρκεια, την προσεκτική γλώσσα και την ικανότητά του να αποφεύγει την έκθεση ή τις πολιτικές φατρίες. Η επιλογή του το 2007 για τη Μόνιμη Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου και εν συνεχεία το 2012 για τη θέση του Γενικού Γραμματέα του Κόμματος, σφράγισαν την αναρρίχησή του στην κορυφή της εξουσίας. Ένα χρόνο αργότερα, εξελέγη Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.
Η σταυροφορία κατά της διαφθοράς – Εσωτερική κάθαρση και εδραίωση ελέγχου
Μία από τις πρώτες και πιο εμβληματικές πρωτοβουλίες της ηγεσίας Σι υπήρξε η ολιστική και συστηματική καταπολέμηση της διαφθοράς. Στόχος του ήταν να κυνηγήσει τόσο τις «μύγες» όσο και τις «τίγρεις» – δηλαδή τους χαμηλόβαθμους όσο και τους υψηλόβαθμους αξιωματούχους που είχαν εμπλακεί σε πρακτικές διαφθοράς, χρηματισμού, κατάχρησης εξουσίας ή νεποτισμού.
Η εκστρατεία αυτή συνοδεύτηκε από περιορισμό της «πολυτελούς ζωής» των αξιωματούχων, αυστηρή επιτήρηση δημοσίων δαπανών και νέους εσωτερικούς ελέγχους σε κρατικές επιχειρήσεις.
Η διαφθορά θεωρήθηκε από τον ίδιο όχι μόνο ηθικό πρόβλημα, αλλά υπαρξιακή απειλή για τη νομιμοποίηση και τη σταθερότητα του ΚΚΚ. Η εκστρατεία δεν ήταν μόνο διοικητική. Είχε σαφές πολιτικό και ιδεολογικό υπόβαθρο. Ο Σι επιδίωξε να επαναφέρει την κομματική πειθαρχία και την πίστη στις αρχές του σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά, καθώς και να εξουδετερώσει αντίπαλα εσωκομματικά κέντρα εξουσίας. Περισσότερα από 1,5 εκατ. στελέχη διερευνήθηκαν ή τιμωρήθηκαν, μεταξύ αυτών και πολύ υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι όπως ο Τζόου Γιονγκκάνγκ, πρώην επικεφαλής της κρατικής ασφάλειας. Αν και προβλήθηκε ως αγώνας για την ηθική αποκατάσταση του Κόμματος και την ανάκτηση της εμπιστοσύνης του λαού, η εκστρατεία λειτούργησε επίσης ως μέσο πολιτικής κάθαρσης, εξουδετερώνοντας εσωτερικούς αντιπάλους και εδραιώνοντας την κυριαρχία του Σι.
Η κάθαρση ενίσχυσε τον απόλυτο έλεγχο του Κέντρου επί του Κόμματος και του κράτους, ενώ παράλληλα ανέδειξε τον Σι ως τον πιο ισχυρό Κινέζο ηγέτη μετά τον Μάο.
Οραματικός αυταρχισμός – Το «Κινεζικό Όνειρο»
Ο Σι Τζινπίνγκ δεν περιορίστηκε στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Στόχος του ήταν η αναγέννηση του κινεζικού έθνους, ή όπως ο ίδιος αποκαλεί, το «Κινεζικό Όνειρο»: μια Κίνα ισχυρή, ευημερούσα, σεβαστή και αυτάρκης. Το όραμα αυτό συνοδεύτηκε από μια σειρά πολιτικών ελέγχου της κοινωνίας, ενίσχυσης του κρατικού ρόλου στην οικονομία, αυστηρής ιδεολογικής πειθαρχίας και προώθησης του εθνικιστικού αφηγήματος.
Η εποχή Σι σηματοδοτεί μία ριζική μετατόπιση από την «συλλογική ηγεσία» των προκατόχων του σε ένα μοντέλο έντονα προσωποκεντρικό. Το 2018, η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε την κατάργηση των χρονικών ορίων στη θητεία του Προέδρου, επιτρέποντας στον Σι να παραμείνει στην εξουσία επ’ αόριστον.
– Η «Σκέψη Σι Τζινπίνγκ»
Μια από τις πλέον εμβληματικές παρεμβάσεις του Σι ήταν η επανεισαγωγή της ιδεολογίας ως θεμέλιο της πολιτικής ζωής στην Κίνα. Η «Σκέψη Σι Τζινπίνγκ για τον σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά στη νέα εποχή» εντάχθηκε στο Σύνταγμα του Κόμματος και του κράτους – κάτι που είχε συμβεί μόνο για τον Μάο.
Η ιδεολογική αυτή κατασκευή δεν είναι απλώς πολιτική θεωρία: αποτελεί πυξίδα για την οικονομία, την κοινωνία, την τεχνολογία, την παιδεία και τον πολιτισμό. Σύμφωνα με αυτή, το Κόμμα είναι ο μοναδικός θεματοφύλακας της προόδου, και η εθνική ενότητα προϋποθέτει ιδεολογική συνοχή και αυστηρή πειθαρχία. Οι «δυτικές αξίες» δεν έχουν θέση στο κινεζικό μοντέλο – αντιθέτως, προβάλλεται μια εναλλακτική θεώρηση της ιστορίας, του ανθρώπου και της κοινωνικής εξέλιξης.
Η «Σκέψη» αυτή ενισχύει τον ρόλο του κράτους ως διαμορφωτή συνειδήσεων και πολιτών – όχι μόνο διαχειριστή πολιτικών.
Η πολιτική του σφραγίδα περιλαμβάνει:
Επαναφορά της ιδεολογικής πειθαρχίας στα πανεπιστήμια, στον Τύπο, στον πολιτισμό και στις διαδικτυακές πλατφόρμες.
Περιορισμό των ελευθεριών στην κοινωνία των πολιτών, με διώξεις κατά ακτιβιστών, δημοσιογράφων και μη κυβερνητικών οργανώσεων.
Ενίσχυση του ελέγχου στα ψηφιακά μέσα μέσω συστημάτων παρακολούθησης, μηχανών αναγνώρισης προσώπου και «κοινωνικής πιστοληπτικής αξιολόγησης».
Το δόγμα του Σι Τζινπίνγκ για τη «Νέα Εποχή του σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά» εμφανίζει και το όραμα για την Κίνα του 21ου αιώνα: μια εύρωστη, τεχνολογικά προηγμένη, στρατηγικά αυτάρκης χώρα, ικανή να αποτελέσει πρότυπο διακυβέρνησης και πολιτισμού απέναντι στο μοντέλο της φιλελεύθερης Δύσης.
Στόχος είναι η επίτευξη του «Κινεζικού Ονείρου» – η ανάκτηση του εθνικού μεγαλείου και η πλήρης μεταμόρφωση της Κίνας σε πρωταγωνιστή της διεθνούς σκηνής έως το 2049, επέτειο των 100 ετών από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας.
Αυτό συνεπάγεται τεράστιες επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη, την καινοτομία, την κβαντική τεχνολογία και την αυτοματοποίηση, αλλά και ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής με αυστηρό κοινωνικό έλεγχο και ιδεολογική ενότητα.
Ο Σι έχει αξιοποιήσει την τεχνολογία όχι μόνο ως μοχλό ανάπτυξης, αλλά και ως εργαλείο κοινωνικού ελέγχου. Το περίφημο σύστημα κοινωνικής πιστοληπτικής ικανότητας (social credit system) επιβραβεύει ή τιμωρεί πολίτες βάσει της συμπεριφοράς τους, ενισχύοντας τη συμμόρφωση και τον πατριωτισμό. Οι αλγόριθμοι της κρατικής επιτήρησης καθιστούν την Κίνα την πλέον ψηφιακά ελεγχόμενη κοινωνία στον κόσμο.
Αυτό συνδυάζεται με τη συστηματική φίμωση των αντικαθεστωτικών φωνών, τη λογοκρισία στα μέσα ενημέρωσης και την καταστολή των διαδηλώσεων. Οι αντίπαλοι του καθεστώτος είτε εξαφανίζονται από τη δημόσια ζωή είτε φυλακίζονται με κατηγορίες περί «υπονόμευσης του κράτους».
Οι εθνικές μειονότητες, ιδίως οι Ουϊγούροι στη Σιντζιάνγκ, υπέστησαν σκληρή πολιτιστική αφομοίωση και διοικητικές πρακτικές που επικρίθηκαν έντονα διεθνώς. Παράλληλα, το Χονγκ Κονγκ υπέστη μια ριζική μεταμόρφωση του πολιτικού του συστήματος, χάνοντας ουσιαστικά την αυτονομία που του είχε υποσχεθεί.
Ωστόσο, στο εσωτερικό, ο Σι χαίρει ευρείας αποδοχής, καθώς πολλοί Κινέζοι βλέπουν σε αυτόν τον ηγέτη που επανέφερε την τάξη, ανέκοψε την παρακμή του Κόμματος και επανέφερε τη χώρα στην ιστορική της αποστολή.
Από περιφερειακή σε παγκόσμια υπερδύναμη
Στο διεθνές πεδίο, η Κίνα υπό τον Σι διεκδικεί ξεκάθαρα την πρωτοκαθεδρία ως ηγέτιδα παγκόσμια δύναμη που ανταγωνίζεται και επιθυμεί να υποκαταστήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες. Με την πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative), η Κίνα επενδύει σε έργα υποδομών, ενέργειας και μεταφορών σε δεκάδες χώρες, από την Ασία και την Αφρική έως τα Βαλκάνια και τη Λατινική Αμερική.
Η Κίνα εφαρμόζει την πολιτική των σιδηροδρόμων και των λιμανιών, ακολουθώντας ένα νέο είδος ιμπεριαλισμού, όχι με στρατούς, αλλά με έργα υποδομής. (Σε αυτό το γεωπολιτικό πλαίσιο, οι χώρες συχνά μοιράζονται «με το κομμάτι» – βλ. π.χ. Ουκρανία, όπου οι πλούσιες γαίες της έχουν μπει στην προκρούστεια κλίνη της αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης – . Η ανακατανομή ισχύος περνά μέσα από εδάφη, πόρους και διαδρόμους).
Παράλληλα, η Κίνα ασκεί πολιτισμική και τεχνολογική διείσδυση μέσω των ινστιτούτων Κομφούκιος, παροχής τεχνολογίας και εκπαιδευτικών συνεργασιών. Μέσα από αυτή την πολιτική, οι κινεζικές πολυεθνικές επεκτείνονται παγκοσμίως, η Κίνα αποκτά γεωοικονομική επιρροή, εξασφαλίζει στρατηγικές πρώτες ύλες, ελέγχει λιμάνια, σιδηροδρόμους και ενεργειακούς κόμβους και εδραιώνεται ως αναντικατάστατος εμπορικός εταίρος. Η αποδολαριοποίηση και οι εμπορικές συναλλαγές σε γουάν αποτελούν επίσης κεντρικό στόχο.
Ο Σι επενδύει σε μια νέα παγκόσμια τάξη πολυκεντρική, όπου η Δύση δεν είναι πλέον ο αποκλειστικός ρυθμιστής των εξελίξεων. Η έννοια της «παγκόσμιας διακυβέρνησης με κινεζικά χαρακτηριστικά» αποκτά όλο και μεγαλύτερο βάρος.
– Ο στρατός του Σι – Η αναδιοργάνωση του PLA
Ένα ακόμα σημαντικό πεδίο δράσης του Σι ήταν η αναμόρφωση του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (PLA). Με σκοπό την οικοδόμηση ενός μοντέρνου, ευκίνητου και απόλυτα πιστού στρατεύματος, προχώρησε σε εκτεταμένη αναδιάρθρωση της στρατιωτικής ιεραρχίας, την ενίσχυση της ναυτικής ισχύος και την ψηφιοποίηση των δυνατοτήτων μάχης.
Η Κίνα του Σι αποβλέπει πλέον σε στρατηγική αυτάρκεια στην αμυντική βιομηχανία και την απόκτηση τεχνολογικής υπεροχής απέναντι στον αμερικανικό στρατιωτικό μηχανισμό. Η Ταϊβάν αποτελεί κρίσιμη εστία σύγκρουσης – και δείκτη αποφασιστικότητας του Πεκίνου.
– Η οικολογική στροφή της Κίνας – Πράσινη μετάβαση και στρατηγική ισχύος
Παρότι η Κίνα παραμένει ο μεγαλύτερος εκπομπός αερίων του θερμοκηπίου, η ηγεσία του Σι έχει υιοθετήσει φιλόδοξους στόχους για την πράσινη μετάβαση. Με δέσμευση για κλιματική ουδετερότητα ως το 2060, η χώρα επενδύει μαζικά σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ηλεκτρικά οχήματα και τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας.
Ωστόσο, η οικολογική στροφή δεν είναι μόνο περιβαλλοντική. Είναι και στρατηγική οικονομικής ηγεμονίας: η Κίνα είναι ήδη παγκόσμιος ηγέτης στην παραγωγή ηλιακών πάνελ, ανεμογεννητριών και μπαταριών. Με τον τρόπο αυτό καθορίζει τις τεχνολογικές εξελίξεις της επόμενης εποχής και χτίζει μια νέα εξάρτηση της Δύσης από τις κινεζικές πράσινες βιομηχανίες.
Ο «αιώνας της Κίνας»; – Αντιπαράθεση με τη Δύση
Το ερώτημα που πλανάται είναι αν ο 21ος αιώνας θα είναι «ο αιώνας της Κίνας»
Η Κίνα του Σι Τζινπίνγκ έχει ήδη κατορθώσει να μετασχηματιστεί από «εργοστάσιο του κόσμου» σε τεχνολογική και γεωπολιτική δύναμη. Όμως το μέλλον δεν είναι απαλλαγμένο από δυσκολίες.
Η Δύση αντιμετωπίζει την Κίνα του Σι Τζινπίνγκ με αυξανόμενη καχυποψία. Οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και σύμμαχοί τους έχουν εκφράσει ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την αυξανόμενη κινεζική στρατιωτική ισχύ και την εξαγωγή αυταρχικών προτύπων διακυβέρνησης. Οι κυρώσεις, οι περιορισμοί στις εξαγωγές τεχνολογίας και η επιφυλακτικότητα απέναντι στις επενδύσεις του Πεκίνου αποτυπώνουν το ρήγμα μεταξύ των δύο κόσμων.
Ωστόσο, ο Σι εμφανίζεται αμετακίνητος: παρουσιάζει το μοντέλο του ως σταθερό, αποτελεσματικό και ικανό να εγγυηθεί κοινωνική πρόοδο, σε αντίθεση με την κρίση πολιτικής εμπιστοσύνης και τις ανισότητες των φιλελεύθερων καθεστώτων.
Τα πρώτα σημάδια αποτυχίας του νεοφιλελεύθερου συστήματος που άλλοτε διαφημιζόταν ως «τέλος της Ιστορίας» είναι εμφανή. Το παραγωγικό δυναμικό της Ευρώπης, καθηλωμένο – και ιδιαίτερα η γερμανική ατμομηχανή, χωρίς χρέη αλλά με μηδενική ανάπτυξη – αποκαλύπτει τις αντοχές του μοντέλου. Οι υπόλοιπες χώρες της ηπείρου είναι καταχρεωμένες, ενώ οι ΗΠΑ, με χρέος που υπερβαίνει τα 33 τρισεκατομμύρια δολάρια, παράγουν τα πιο εξελιγμένα οπλικά συστήματα, αλλά ελάχιστα καταναλωτικά αγαθά.
Αντίθετα, το κινεζικό πρότυπο έθεσε ως θεμέλια τον κεντρικό σχεδιασμό και την εκπαίδευση και ενεργοποίηση των μαζών. Παρά τις προφανείς αντιρρήσεις που μπορεί να διατηρεί κάποιος, είναι προφανές πως λειτουργεί με μεγαλύτερη παραγωγικότητα και ίσως με περισσότερο συλλογικό όφελος. Διαθέτει τη δυνατότητα να προσαρμόζεται, να αλλάζει κατεύθυνση και να υλοποιεί εντολές με ταχύτητα και ευελιξία: χθες αγροτική οικονομία και τεχνολογικές αντιγραφές, σήμερα υψηλή τεχνολογία, καινοτομία, προστασία του περιβάλλοντος και βαριά βιομηχανία.
Η πολιτική φιλοσοφία του Σι Τζινπίνγκ – σύμφωνα με όσα αναφέρονται επίσημα από το ΚΚΚ – δεν επιδιώκει τον παγκόσμιο έλεγχο με την έννοια της κυριαρχίας. Αντίθετα, προωθεί ένα παράλληλο πρότυπο παγκόσμιας διακυβέρνησης, όπου τα κράτη διατηρούν την εθνική τους κυριαρχία, οι πολιτισμοί συνυπάρχουν χωρίς «αμερικανική εξαγωγή δημοκρατίας» και η παγκόσμια σταθερότητα εδράζεται στην ισορροπία δυνάμεων και στην οικονομική αλληλεξάρτηση.
Στο πρόσωπο του Σι Τζινπίνγκ συγκεράζονται ο αυταρχισμός του Μάο, ο πραγματισμός του Ντενγκ και ο ψηφιακός τεχνοκρατισμός του 21ου αιώνα. Αν πετύχει το όραμά του, η Κίνα θα κυριαρχήσει όχι μόνο οικονομικά, αλλά και πολιτισμικά, επιβάλλοντας ένα νέο παγκόσμιο αφήγημα όπου η φιλελεύθερη Δύση δεν είναι πλέον το μοναδικό πρότυπο προόδου.
Το μέλλον θα δείξει αν η στρατηγική του Σι Τζινπίνγκ θα οδηγήσει την Κίνα στην πλήρη παγκόσμια υπεροχή ή αν θα προκαλέσει εντάσεις και συγκρούσεις που θα αναδιατάξουν εκ νέου το γεωπολιτικό τοπίο. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για έναν ηγέτη που έχει ήδη σφραγίσει ανεξίτηλα την ιστορία της σύγχρονης εποχής.
