Στα Δημοτικά σχολεία σε παλιότερα χρόνια οι τοίχοι γύρω – γύρω των σχολικών αιθουσών ήταν γεμάτοι από πίνακες ηρώων του 1821. Είχαμε γίνει φίλοι μαζί τους και με τη φαντασία μας πλάθαμε όνειρα για τους δικούς μας ρόλους σ’ εκείνες τις δύσκολες εποχές. Και ο δάσκαλος μάς έβαζε μπροστά στο γεωφυσικό χάρτη – που δεν είχε τοποθεσίες – και έπρεπε να βρούμε και να δείξουμε με το δάκτυλό μας – σχεδόν αυτόματα και με κλειστά μάτια – πού ήταν τα Δερβενάκια, το Σούλι, το Μανιάκι, το Χάνι της Γραβιάς, η Αλαμάνα κλπ κλπ.

Οι εικόνες αυτές έμειναν ανάγλυφες στη μνήμη μας, ήταν και εποχές λιγοστών εικόνων και η θύμηση δεν καταδυναστευόταν από την πλημμύρα των εν πολλοίς φενακισμένων εικόνων όπως σήμερα. Ήταν οι εικόνες των ηρώων μας. Τώρα που η παρακμή έχει στραγγίξει κάθε ικμάδα αυθεντικής και ουμανιστικής αξίας, οι ήρωες των παιδιών είναι άλλοι, είναι οι «αστέρες» της πλήρους ανουσιότητας και της άμετρης ανοησίας της τηλεοπτικής υποκουλτούρας.

Αλλά η ιστορία δεν είναι μια «ουδέτερη περιοχή» του ανθρώπου. Είναι μια ζέουσα πραγματικότητα και αν αγνοείς τα διδάγματά της και την αντιστροφή των αξιών του ανθρωπισμού και της βαθιάς μόρφωσης και της πνευματικής καλλιέργειας, τότε θα λατρεύεις το κίβδηλο και το ποταπό αλλά και θα χάνεις το μέλλον από τον ορίζοντά σου, το δικό σου ορίζοντα, γιατί το μέλλον σου το διαμορφώνουν άλλοι. Και τότε έχεις χάσει την ελευθερία σου!

Το να γνωρίζουν τα παιδιά την ιστορία του λαού τους πολύ καλά δεν είναι προγονοπληξία, δεν είναι δευτερεύον ζήτημα. Είναι βασικό στοιχείο της αυτογνωσίας τους! Και αυτό είναι ευθύνη του σχολείου και των εκπαιδευτικών αλλά και της οικογένειας. Γιατί αν η εν λόγω συζήτηση δεν αρχίσει από την οικογένεια και από τα μικρά χρόνια των παιδιών, δεν θα αποκτήσει ριζώματα η σχέση μας με την ιστορία.

Το μικρό αυτό αφιέρωμα περιλαμβάνει πεζά κείμενα (αποσπάσματα) και ποιήματα, σκίτσα και πίνακες από παλιά σχολικά βιβλία και κυρίως από αναγνωστικά, τα οποία έχουν αναφορά στην 25η Μαρτίου 1821. Έχουν ενδιαφέρον για τους μεγάλους στην ηλικία για να θυμηθούν, για να νοσταλγήσουν, για να στοχαστούν. Έχουν ενδιαφέρον για μεγάλους και για μικρούς, γιατί θα δούνε έστω πρόχειρα ένα μικρό υφάδι που ξετυλίγουν τα σχολικά βιβλία μας, ένα υφάδι που έπαιξε μικρό έστω ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής μας συνείδησης.

του Νίκου Τσούλια

Πηγή : https://www.fractalart.gr/

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΔΙΑΚΟΥ

[24 Ἀπριλίου, 1821]

Τρία πουλάκια κάθονταν ψηλὰ στὴ Χαλκομάτα*,

τόνα τηράει τὴ Λιβαδιὰ καὶ τ’ ἄλλο τὸ Ζιτούνι*,

τὸ τρίτο τὸ καλύτερο μοιρολογάει καὶ λέει:

« Πολλὴ μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σὰν καλιακούδα*,

»Μὴν ὁ Καλύβας ἔρχεται, μὴν ὁ Λεβεντογιάννης; »

« Οὐδ’ ὁ Καλύβας ἔρχεται, οὐδ’ ὁ Λεβεντογιάννης.

»Ὁ ῾Ομὲρ Βρυόνης πλάκωσε μὲ δεκοχτὼ χιλιάδες ».

Ὁ Διάκος σὰν τ’ ἀγρίκησε, πολὺ τοῦ κακοφάνη.

Ψιλὴ φωνὴν ἐσήκωσε, τὸν πρῶτο του φωνάζει:

« Τὸν ταϊφὰ* μου σύναξε, μάσε τὰ παλικάρια,

»δῶσ’ τους μπαρούτη περισσὴ καὶ βόλια μὲ τὶς χοῦφτες

»γλήγορα καὶ νὰ πιάσουμε κάτω στὴν Ἀλαμάνα*,

»πού ’ναι ταμπούρια δυνατὰ κι ὄμορφα μετερίζια*. »

Παίρνουνε τ’ ἀλαφρὰ σπαθιὰ καὶ τὰ βαριὰ τουφέκια,

στὴν Ἀλαμάνα φτάνουνε καὶ πιὰνουν τὰ ταμπούρια.

« Καρδιά, παιδιά μου, φώναξε, παιδιά, μὴ φοβηθῆτε,

»σταθῆτε ἀντρειὰ σὰν ῞Ελληνες καὶ σὰ Γραικοὶ σταθῆτε».

Ψιλὴ βροχούλαν ἔπιασε κι ἕνα κομμάτι ἀντάρα,

τρία γιουρούσια ν ἔκαμαν, τὰ τρία ἀράδα ἀράδα.

Ἔμεινε ὁ Διάκος στὴ φωτιὰ μὲ δεκοχτὼ λεβέντες.

Τρεῖς ὧρες ἐπολέμαγε μὲ δεκοχτὼ χιλιάδες.

Βουλῶσαν τὰ κουμπούρια του κι ἀνάψαν τὰ τουφέκια

κι ὁ Διάκος ἐξεσπάθωσε καὶ στὴ φωτιὰ χουμάει,

ξήντα ταμπούρια χάλασε κι ἑφτὰ μπουλουκμπασῆδες*.

Καὶ τὸ σπαθί του κόπηκε ἀνάμεσα ἀπ’ τὴ χούφτα

καὶ ζωντανὸ τὸν ἔπιασαν καὶ στὸν πασὰ τὸν πάγουν,

χίλιοι τὸν πᾶν’ ἀπὸ μπροστὰ καὶ χίλιοι ἀπὸ κατόπι.

Κι ὁ Ὁμὲρ Βρυόνης μυστικὰ στὸ δρόμο τὸν ἑρώτα:

« Γίνεσαι Τοῦρκος, Διάκο μου, τὴν πίστη σου ν’ ἀλλάξης,

»νὰ προσκυνήσης στὸ τζαμί, τὴν Ἐκκλησιὰ, ν’ ἀφήσης; »

Κι ἐκεῖνος τ’ ἀποκρίθηκε καὶ στρίφτει τὸ μουστάκι:

« Ἐγὼ Γραικὸς γεννήθηκα, Γραικὸς θὲ ν’ ἀποθάνω,

»Ἂν θέλετε χίλια φλωριὰ καὶ χίλιους μαχμουτιέδες*,

»μόνον ἑφτά μερῶν ζωὴ θέλω νὰ μοῦ χαρίστε,

»ὅσο νὰ φτάση ὁ Ὀδυσσεὺς καὶ ὁ Θανάσης Βάγιας ».

Σὰν τ’ ἄκουσε ὁ Χαλίλ – μπεης ἀφρίζει καὶ φωνάζει:

« Χίλια πουγγιὰ σᾶς δίνω γὼ κι ἀκόμα πεντακὸσια,

»τὸ Διάκο νὰ χαλάσετε τὸ φοβερὸ τὸν κλέφτη,

»γιατὶ θὰ σβήση τὴν Τουρκιὰ κι ὅλο μας τὸ ντοβλέτι* ».

Τὸ Διάκο τὸτε παίρνουνε καὶ στὸ σουβλὶ τὸν βάζουν,

ὁλόρθο τὸν ἐστήσανε κι αὐτὸς χαμογελοῦσε.

« Σκυλιὰ κι ἂν μὲ σουβλίσετε, ἕνας Γραικὸς ἑχάθη.

»Ἂς εἶν’ ὁ Ὀδυσσεὺς καλὰ κι ὁ καπετὰν Νικήτας,

»ποὺ θὰ σᾶς σβήσουν τὴν Τουρκιὰ κι ὅλο σας τὸ ντοβλέτι ».

Δημοτικὸν

IΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΩΝ, ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, 1974

Κλέφτες καὶ Ἀρματολοί.

Πολλοὶ Ἕλληνες ποὺ ἔπεφταν στὴ δυσμένεια τῶν Τούρκων ἔβρισκαν καταφύγιο στὰ βουνά. Ἐκεῖ πήγαιναν καὶ ὅσοι δὲν μποροῦσαν νὰ ὑποφέρουν τὴ σκλαβιὰ καὶ ποθοῦσαν τὴν ἐλεύθερη ζωή. Οἱ ἄντρες αὐτοὶ ὀνομάστηκαν κλέφτες. ῎Εκαναν ὁμάδες καὶ ζοῦσαν στὰ βουνά. Περιφρονοῦσαν τὴν τουρκικὴ ἐξουσία καὶ πολλὲς φορὲς ἔκαναν καὶ ἐπιθέσεις κατὰ τῶν Τούρκων γιὰ νὰ ἐλευθερώσουν κρατούμενους χριστιανοὺς ἢ γιὰ νὰ ἐκδικηθοῦν τὰ βασανιστήρια τῶν ὑπόδουλων ῾Ελλήνων. Τὸ ὄνομα κλέφτης δὲν ἦταν ἀτιμωτικό, ἀλλὰ τότε σήμαινε τὸ γενναῖο ἄντρα, αὐτὸν ποὺ ἤθελε νὰ ἐλευθερωθῆ καὶ ἦταν τιμητικὸ καὶ ἔνδοξο.

Κάθε ὁμάδα Κλεφτῶν εἶχε τὸν ἀρχηγὸ της, ποὺ λεγὸταν καπετάνιος. Οἱ κλέφτες γυμνάζονταν στὸ πήδημα, στὸ τρέξιμο, στὸ λιθάρι καὶ στὴ σκοποβολή. Πολλοὶ ἀπ’ αὐτοὺς ἔγιναν ξακουστοὶ γιὰ τὴν ἐξαιρετικὴ ἱκανότητα ποὺ εἶχαν ἀποκτήσει. Σώζονται ὀνόματα κλεφτῶν ποὺ μποροῦσαν νὰ περάσουν τὴ σφαίρα μέσα ἀπὸ ἕνα δαχτυλίδι ἀπὸ μεγάλη ἀπόσταση ἢ ποὺ μποροῦσαν νὰ πηδήσουν ὁλόκληρη ἅμαξα
φορτωμένη ξερό χόρτο ἢ νὰ ξεπεράσουν στὸ τρέξιμο καὶ τὸ γρήγορο ἄλογο. ᾽Εγύμναζαν ἀκόμα τὸ σῶμα τους γιὰ νὰ ἀντέχη στὶς στερήσεις, στὴν πείνα, στὴ δίψα, στὸ κρύο καὶ στὶς κακουχίες.

Τὰ δημοτικὰ τραγούδια

῾Η ὑποδούλωση τῶν ἑλληνικῶν χωρῶν στοὺς Τούρκους εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ φύγουν ὅλοι οἱ γραμματισμένοι καὶ μορφωμένοι ῞Ελληνες, ὅσοι σώθηκαν ἀπὸ τὴ σφαγή, νὰ κλείσουν τὰ σχολεῖα, καὶ νὰ σταματήση κάθε πνευματικὴ ἀνάπτυξη μεταξὺ τῶν ὑπόδουλων. Ἀλλὰ ἄν σταμάτησε ἡ σπουδὴ τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν γραμμάτων, τῆς λόγιας παράδοσης, τῆς ποίησης καὶ τῆς λογοτεχνίας, ὁ ἑλληνικὸς λαὸς δὲν ἔμεινε χωρὶς ποίηση, χωρὶς τραγούδι.

Στὶς ἀρχὲς ἄγνωστοι λαϊκοὶ ποιητὲς συνέθεταν στὴν ὁμιλούμενη ἀπὸ τὸ λαὸ γλώσσα ποιήματα καὶ μοιρολόγια μὲ τὰ ὁποῖα θρηνοῦσαν τὴν ἄλωση τῆς Πόλης καὶ τραγουδοῦσαν τὰ δεινοπαθήματα τῶν ῾Ελλήνων καὶ τοὺς πὸθους των. Ἀργότερα ὑμνοῦσαν στὰ τραγούδια τους τὴ ζωὴ καὶ τὰ κατορθώματα τῶν κλεφτῶν καὶ τῶν ἀρματολῶν.

Ἔτσι ἔγιναν τὰ δημοτικὰ τραγούδια τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Πολλὰ ἀπὸ τὰ δημοτικὰ τραγούδια ἔγιναν καὶ πρωτοτραγουδήθηκαν ἀπὸ τὶς γυναῖκες, τὶς ἀδελφάδες ἤ τὶς μητέρες πολεμιστῶν καὶ ἄλλα ἀπὸ ἄγνωστους ἄντρες ποὺ ἔζησαν διάφορα περιστατικὰ καὶ αἰσθάνθηκαν τὴν ἐπίδραση τους ζωηρὴ μέσα στὴν ψυχή τους. Τὰ δημοτικὰ τραγούδια καὶ ποιήματα ἔχουν ἁπλὴ γλώσσα, μεγάλη ἐκφραστικὴ δύναμη καὶ ποιητικὴ τέχνη. Ὑμνοῦν τὴ γενναιότητα, τὴν εὐγένεια, τὴν παλληκαριὰ καὶ τὴ λεβεντιά, ἐκφράζουν τὴ θλίψη γιὰ τὸν πρόωρο θάνατο καὶ τὶς πικρίες τῆς ζωῆς, παρουσιάζουν ἔντονο τὸ αἴσθημα τῆς φιλίας καὶ τῆς ἀγάπης καὶ ὑμνοῦν τὴ φύση.

Τὰ δημοτικὰ τραγούδια τὰ τραγούδησαν οἱ ἀρματωλοὶ καὶ οἱ κλέφτες, ἀπάνω στὰ ἀπάτητα λημέρια τους, στὸν Ὄλυμπο καὶ στὴν Πίνδο, στ’ Ἄγραφα καὶ στὸ Βάλτο, στὸ Ξηρόμερο καὶ στὸν Ἀσπροπόταμο. Ἀπὸ κεῖ μεταδόθηκαν ἀπὸ στόμα σὲ στόμα σ’ ὅλα τὰ βουνὰ καὶ στοὺς κάμπους καὶ ἀναφτέρωσαν τὸ φρόνημα τῶν κατατρεγμένων ραγιάδων καὶ θέρμαναν στὶς καρδιὲς τους τὸν πόθο τῆς ἐλευθερίας.
Καὶ σήμερα ὁ ἑλληνικὸς λαὸς μὲ πολλὴ εὐχαρίστηση τραγουδάει ἢ ἀκούει νὰ τραγουδιῶνται τὰ κλέφτικα τραγούδια, γιατὶ τοῦ θυμίζουν τὴν πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ κατάσταση τοὺ Ἔθνους…

Ἡ ἐπανάσταση στὴ Στερεὰ ῾Ελλάδα. ῾Η μάχη τῆς Ἀλαμάνας καὶ ὁ Ἀθανάσιος Διάκος

Τὴν ἔκρηξη τῆς ἐπανάστασης στὴν Πελοπόννησο ἀκολούθησε και ἡ ἔκρηξη τῆς ἐπανάστασης στὴ Στερεὰ ῾Ελλάδα. Στὶς 3 τοῦ Ἀπρίλη τοῦ 1821 ὁ Διάκος σήκωσε τὴν ἐπαναστατικὴ σημαία στὴ Λειβαδιά, ὁ Πανουργιᾶς στὴν Ἄμφισσα καὶ ὁ Δυοβουνιώτης στὴ Βοδονίτσα.

Ὁ Χουρσὶτ ἔστειλε 9000 ἄντρες μὲ τὸν Ὁμὲρ Βρυώνη καὶ τὸν Κιοσὲ Μεχμὲτ, γιά νὰ καταστείλουν τὴν ἐπανάσταση τῆς Στερεᾶς καὶ ὕστερα νὰ κατέβουν στὴν Πελοπόννησο νὰ βοηθήσουν τὸν Μουσταφάμπεη. Ὁ κίνδυνος ἦταν μεγάλος. Ἄν ἔφταναν τὰ στρατεύματα αὐτὰ στὴν Πελοπόννησο, ἡ ἐπανάσταση θὰ κινδύνευε.

Γι’ αὐτὸ οἱ ὁπλαρχηγοί τῆς Στερεᾶς Διάκος, Πανουργιᾶς καὶ Δυοβουνιώτης ἀποφάσισαν νὰ τὰ ἐμποδίσουν καὶ ἔπιασαν τὸ δρόμο ποὺ φέρνει ἀπὸ τὴ Λαμία στὴν Ἄμφισσα. Ὁ Πανουργιᾶς καὶ ὁ Δυοβουνιώτης ὀχυρώθηκαν στὰ ὑψώματα πρὸς τὴν Οἴτη καὶ ὁ Διάκος ἔπιασε τὸ γεφύρι τῆς Ἀλαμάνας ποὺ εἶναι πάνω στὸν ποταμό Σπερχειό. Ὁ Ἀθανάσιος Διάκος καταγόταν ἀπὸ τὴ Μουσουνίτσα τῆς Παρνασσίδας. Τὰ νεανικά του χρόνια τὰ πέρασε στὸ μοναστήρι τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου του Προδρόμου ποὺ εἶναι κοντά στην Ἀρτοτίνα, μέσα σὲ ἕνα πυκνὸ δάσος, κάτω ἀπὸ τὶς γυμνὲς καὶ ἀπόκρημνες κορφὲς τῶν Βαρδουσίων. Τὸ σεμνὸ ἔνδυμα τοῦ κληρικοῦ ἔκρυβε μιὰ θερμὴ ἑλληνικὴ καρδιὰ μὲ ἀκατάβλητο ἡρωικὸ φρόνημα.

Ἀργότερα ὑπηρέτησε στὸ στρατὸ τοῦ Ἀλῆ-πασᾶ καὶ ἐκεῖ γνώρισε καὶ συνδέθηκε φιλικά μὲ τὸν Ὀδυσσέα Ἀνδροῦτσο. Ὕστερα ἔγινε ἀρματολὸς στὴν περιφέρεια τῆς Λειβαδᾶς καὶ ἐκεῖ μυήθηκε στὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία. Τὴν ἀπόφαση γιὰ τὴν κήρυξη τῆς ἐπανάστασης πῆρε μαζὶ μὲ τοὺς Ἐπισκόπους Ταλαντίου Νεόφυτο καὶ Ἄμφισσας Ἠσαΐα σὲ σύσκεψη ποὺ ἔκαναν στὴ μονὴ τοῦ ὁσίου Λουκᾶ.

Η καταστροφὴ τῆς Χίου (Μᾶρτιος 1822)῾

Η Χίος δὲν εἶχε ἐπαναστατήσει κατὰ τὸ πρῶτο ἔτος τῆςἐπανάστασης, γιατὶ βρισκόταν κοντά στὴ Μικρασιατικὴ ἀκτὴ καὶ μποροῦσαν σὲ κάθε στιγμὴ νὰ περάσουν σ’ αὐτὴ τουρκικὰ
στρατεύματα καὶ νὰ καταστείλουν τὴν ἐπανάσταση. Ἀλλὰ καὶ γιατὶ δὲν αἰσθανόταν καὶ πολὺ τὸ βάρος τῆς δουλείας. Ὁ Σουλτάνος εἶχε διατάξει νὰ μὴ πιέζουν πολὺ τοὺς κατοίκους τῆς Χίου, γιατὶ ἀπὸ ἐκεῖ προμηθευόταν τὸ παλάτι του τὸ ἀρωματικὸ μαστίχι.

Ἀλλὰ στὶς ἀρχὲς τοῦ 1822 ὁ ἀρχηγὸς τῆς Σάμου Λυκοῦργος Λογοθέτης ἦρθε στὴ Χίο μὲ 2500 ἄνδρες, ὕψωσε τὴ σημαία τῆς ἐπανάστασης καὶ ἀνάγκασε τοὺς Τούρκους νὰ κλειστοῦν στὸ
φρούριο.
Μόλις ἔφθασε ἡ εἴδηση τῆς ἐπανάστασης τῆς Χίου στὴν Κωνσταντινούπολη, ὁ Σουλτάνος ὀργίστηκε καὶ διάταξε τὸ ναύαρχο Καρᾶ–Ἀλῆ νὰ πλεύση στὴ Χίο καὶ νὰ μὴν ἀφήση «λίθον ἐπί λίθου»…

Ο φιλελληνισμὸς στὴν Εὐρώπη καὶ ὁ λόρδος Βύρων

Ἡ ἀναγέννηση τῶν γραμμάτων στὴν Εὐρώπη, ὕστερα ἀπὸ τὸ μεσαίωνα, εἶχε γνωρίσει στοὺς Εὐρωπαίους τὴ χώρα, ὅπου ἀναπτύχθηκε ὁ ἀρχαῖος ἑλληνικὸς πολιτισμός. Πολλοὶ Εὐρωπαῖοι εἶχαν ἐπισκεφθῆ τὰ ἀρχαῖα μνημεῖα στοὺς ἑλληνικοὺς τόπους καὶ εἶχαν γνωρίσει τὸν ἑλληνικὸ λαὸ κάτω ἀπὸ τὴν τουρκικὴ δεσποτεία. Διάφοροι συγγραφεῖς ἔγραψαν καὶ δημοσίευσαν στὴν Εὐρώπη ταξιδιωτικὲς πληροφορίες καὶ ἐντυπώσεις ἀπὸ τὴν ῾Ελλάδα.