Τίτο, ευχή και κατάρα: Η τραγωδία της Ενωμένης Γιουγκοσλαβίας – Λάμπρος Μεραντζής

Σαν σήμερα, πριν 73 χρόνια και συγκεκριμένα στις 29 Νοεμβρίου 1943, γεννήθηκε μια χώρα που επί μισό αιώνα διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στα Βαλκάνια και στον ψυχροπολεμικό κόσμο, αλλά τελικά διαλύθηκε με τον πλέον επώδυνο τρόπο: η Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας.

Ήμουν από τους τυχερούς που συμμετείχαν στην πρόσφατη, ομολογουμένως πολύ ενδιαφέρουσα, εκδρομή του συλλόγου στις χώρες που απάρτιζαν την πρώην ενωμένη Γιουγκοσλαβία. Η εμπειρία μοναδική, αλλά η γνωριμία των πολύπαθων περιοχών και των λαών τους μου άφησε ανάμικτα συναισθήματα και σκέψεις για το δράμα που βίωσαν μόλις λίγα χρόνια πριν, στον πλέον πρόσφατο εκτεταμένο πόλεμο που έχει διεξαχθεί σε ευρωπαϊκό έδαφος.

Η ανάμιξη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων (Ε.Ε., Η.Π.Α., ΝΑΤΟ) και η διαπλοκή των συμφερόντων τους, αποτέλεσε σίγουρα ένα σοβαρό παράγοντα αρχικά της κρίσης στις αρχές της δεκαετίας του ’90 και εν συνεχεία, σχεδόν άμεσα, της τραγωδίας που επακολούθησε και είχε ως αποτέλεσμα τον κατακερματισμό της Γιουγκοσλαβίας έπειτα από εκατόμβες θυμάτων. Ωστόσο, όταν κάποιος αναφέρεται στην πρώην Λαϊκή Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, ένα όνομα του έρχεται πρώτα στο μυαλό: Γιόζιπ Μπροζ Τίτο. Ο ηγέτης της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας που αμέσως μετά το θάνατό του ξεκίνησαν οι πρώτοι τριγμοί, που εν τέλει ξέσπασαν σε ένοπλη σύρραξη με την κατάρρευση του ανατολικού συνασπισμού.

Διαβαίνοντας τα σοκάκια των βομβαρδισμένων πόλεων και καταγράφοντας και ξεσηκώνοντας ταυτόχρονα από τις αναμνήσεις μου τις αντιδράσεις αυτών των περήφανων λαών, έπιασα τον εαυτό μου να συλλογίζεται και να αναρωτιέται αν η συνδρομή και μόνο του εξωτερικού ιμπεριαλιστικού παράγοντα ήταν δυνατή για να καταρρεύσει σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα η πάλαι ποτέ κραταιά ενωμένη Γιουγκοσλαβία, που μάλιστα επί σειρά ετών θεωρείτο από κάποιους ως πρότυπο σοσιαλιστικού μοντέλου. Ήταν όμως αυτή η πραγματικότητα ή μήπως ήταν η βιτρίνα που έκρυβε επιμελώς στις αποθήκες των ψυχών αυτών των λαών βαθιές διαιρέσεις και διχόνοια, που ο Τίτο με τις πολιτικές του εξέθρεψε και δεν μπόρεσε ποτέ να αντιμετωπίσει;

Πόσο επιτυχημένο μπορεί να χαρακτηριστεί ένα σοσιαλιστικό κράτος που στηρίζει την -υποτυπώδη όπως αποδείχτηκε- συνοχή του σε ένα μόνο πρόσωπο; Με το θάνατο του στρατάρχη Τίτο αρχικά και τη γεωπολιτική κοσμογονία που επέφεραν η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η διάλυση της ΕΣΣΔ, ουσιαστικά άνοιξαν οι ασκοί του Αιόλου και τα συναισθήματα που υπέβοσκαν βγήκαν με ορμή και οργή στην επιφάνεια. Η σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε στα εξ ων συνετέθη σπαραζομένη από εθνικισμούς που οδήγησαν σε αιματηρές συγκρούσεις. Οι αντιθέσεις, οι διαφοροποιήσεις και το μίσος που σάρωσαν με την πολεμική τους κραυγή την πρώην Ενωμένη Γιουγκοσλαβία, οδηγώντας σε μία ανελέητη σύγκρουση και έξωθεν επέμβαση, δεν μπορεί παρά να είχαν τα βαθύτερα αίτιά τους στη στρεβλή οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση που βίωναν αυτοί οι λαοί επί σειρά δεκαετιών και εξέθρεψε τη μισαλλοδοξία και τον εθνικισμό στις καρδιές τους.

Ποια ήταν, λοιπόν, τα σφάλματα στα οποία υπέπεσε ο Τίτο στη σχεδόν τεσσαρακονταετή διακυβέρνησή του και δεν επέτρεψαν στη Γιουγκοσλαβία να οδηγηθεί σε έναν επιτυχημένο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, δημιουργώντας αυτές τις αντιθέσεις που ξέσπασαν βίαια μετά το θάνατό του;

Τιτοϊσμός”

tito_stalin_str-20_466292s1-min
Η ρήξη με τον Στάλιν δεν άργησε να έρθει

Η Γιουγκοσλαβία υπό τον Τίτο ακολούθησε το λεγόμενο μέσο δρόμο τόσο σε επίπεδο διεθνών σχέσεων, όσο και στον οικονομικό τομέα, με την υιοθέτηση ενός μοντέλου που συνδύαζε στοιχεία του σοσιαλιστικού με το καπιταλιστικό. Ο ίδιος είναι εισηγητής της θεωρίας του ιδιαίτερου δρόμου κάθε κράτους προς τον Κομμουνισμό που μάλιστα αναγνωρίστηκε από την ΕΣΣΔ μετά το θάνατο του Στάλιν, στην προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων και επαναπροσέγγισης των δύο χωρών. Ένας δρόμος που μπορεί αρχικά να φάνηκε θελκτικός και αποτελεσματικός, αλλά σταδιακά έδειξε τους δεδομένους περιορισμούς του και απέτυχε.

Ο Τίτο είχε δημιουργήσει ένα προσωπολατρικό σύστημα με το οποίο “έκρυβε κάτω από το χαλί” όλες τις διαφωνίες. Δεν είχε τη διορατικότητα ή την επιθυμία να αφήσει πίσω του μηχανισμούς που θα διατηρούσαν ενωμένη τη Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία. Πρωταρχικό του μέλημα ήταν να μην αμφισβητηθεί η κυριαρχία του, αλλά η κοντόφθαλμη διακυβέρνησή του συνέβαλε τα μέγιστα στον αιματοβαμμένο κατακερματισμό της Γιουγκοσλαβίας. Αντί να προσπαθήσει να κτίσει μία ενιαία ταξική συνείδηση, η αποκέντρωση που επιχείρησε για να κάμψει τις φωνές διαμαρτυρίας και να διατηρήσει την πρωτοκαθεδρία, συνέβαλε τελικά στις εθνικιστικές τάσεις.

Αποκεντρωτικό, πολυδαίδαλο, δυσλειτουργικό σύστημα που ενίσχυσε τις αποσχιστικές τάσεις

  • Σύνταγμα 1971 & 1974

Χαρακτηριστικά αυτής της πολιτικής του Τίτο και κομβικά στην τραγική εξέλιξη της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας ήταν τα Συντάγματα του 1971 και 1974. Ο Τίτο για να κρατήσει και εδραιώσει την εξουσία του, έκανε παραχωρήσεις προς τις δημοκρατίες, χωρίς να έχει προηγουμένως εφαρμόσει τα κατάλληλα οικονομικά μέτρα και μεταρρυθμίσεις για να αμβλυνθούν οι διαφορές τους. Η αναθεώρηση του συντάγματος το 1971 αδυνάτισε ακόμη περισσότερο τους δεσμούς της ομοσπονδίας με τη μείωση των ομοσπονδιακών αρμοδιοτήτων στα θέματα της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής.

Οι σπόροι του εθνικισμού έκαναν την εμφάνισή τους στο Σύνταγμα του 1974. Στο παλιό βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων είχαν προκύψει ακόμα τρεις εθνότητες: Οι «Αλβανόφωνοι», οι «Μουσουλμάνοι» και οι «Μακεδόνες», χωρίς να λογαριάζονται οι Σέρβοι του Μαυροβουνίου. Το Κοσσυφοπέδιο και η Βοϊβοντίνα ανακηρύχθηκαν ισότιμες και αυτόνομες περιοχές, συνδράμοντας στην αναζωπύρωση του σερβικού εθνικισμού, ενώ παράλληλα θεσπίστηκε δικαίωμα βέτο στις 6 Δημοκρατίες και πολύπλοκο σύστημα ψηφοφορίας και λήψης αποφάσεων, που τελικά παρέλυσε την Ενωμένη Γιουγκοσλαβία και ενίσχυσε τις αποσχιστικές και εθνικιστικές τάσεις, βγάζοντας στην επιφάνεια τους διαξιφισμούς για το μοίρασμα της οικονομικής πίτας, κυρίως μεταξύ Σερβίας, Κροατίας και Σλοβενίας.

yugo-min

Σε όλα αυτά, σίγουρα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη και τα ιστορικά τραύματα της αντιπαλότητας Σέρβων και Κροατών, κομμουνιστών και βασιλικών, Σέρβων και Αλβανών κλπ. που η πολιτική του Τίτο δεν μπόρεσε να γιατρέψει. Το Σύνταγμα έδωσε δικαίωμα αποχώρησης στις Δημοκρατίες και σε μία χώρα που το σύμβολο ενότητας δεν ήταν η κοινή ταξική συνείδηση αλλά ο ηγέτης της, με το θάνατό του, ενεργοποιήθηκε.

Αυτό βέβαια ήταν το αποτέλεσμα. Το αίτιο ήταν το χάσμα μεταξύ του βιοτικού και οικονομικού επιπέδου των λαών των δημοκρατιών που τους εμπόδιζε από το να νιώσουν ως μία ενιαία ταξική δύναμη και όχι ως διαφορετικοί εθνοτικά πληθυσμοί, αλλά και η αναποτελεσματική πολιτική ελίτ του κόμματος που είχε δημιουργηθεί σε τοπικό επίπεδο και δεν ήταν κοινωνικά προσβάσιμη.

Ο τρόπος του Τίτο”:

Εθνικός κομμουνισμός –> Ημικαπιταλισμός –> Εθνικισμός

  • Ο “ιδιαίτερος” σοσιαλιστικός δρόμος του Τίτο

Μετά τη ρήξη με τον Στάλιν (1948) στον τομέα της εσωτερικής λειτουργίας της οικονομίας ο “εθνικός κομμουνισμός” του Τίτο αποδείχθηκε “ημικαπιταλισμός”.

Προώθησε ένα σύστημα αποκεντρωτικό, με ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης και τον έλεγχο των ουσιωδών πόρων να βρίσκεται στα χέρια των δημοκρατιών, με αποτέλεσμα να μην προχωρά η ανασυγκρότηση και ομογενοποίηση της οικονομίας. Ο ονομαστικός μόνο έλεγχος του δημόσιου τομέα χωρίς ριζικές αλλαγές στις σχέσεις παραγωγής, δεν ήταν παρά κρατικός καπιταλισμός με όλες τις συνέπειές του. Στον αγροτικό τομέα δεν προχώρησε η κολεκτιβοποίηση και η ιδιωτική πρωτοβουλία είχε αφεθεί περίπου ανενόχλητη, ενώ στη βιομηχανία επετράπησαν σταδιακά και οι επενδύσεις ξένου κεφαλαίου. Παράλληλα, οι μικρές ιδιωτικές επιχειρήσεις που είχαν ως 5 εργαζόμενους ήταν νόμιμες και για τα τελικά αγαθά η αγορά λειτουργούσε σε μεγάλο βαθμό ελεύθερη. Για να αντιμετωπιστεί ο περιορισμός των μισθών και η αντίδραση των συνδικάτων, ο Τίτο εισήγαγε (με την παραίνεση του Τζίλας) το σύστημα της αυτοδιαχείρισης.

  • Αυτοδιαχείριση και εσωτερικές αντιθέσεις

%ce%b1%cf%85%cf%84%ce%bf%ce%b4%ce%b9%ce%b1%cf%87%ce%b5%ce%af%cf%81%ce%b9%cf%83%ce%b7-min
Το μοντέλο της γιουγκοσλαβικής αυτοδιαχείρισης του Τίτο ανέδειξε τους περιορισμούς του και απέτυχε

Σύμφωνα με αυτό, τα εργατικά συμβούλια διαμόρφωναν τον επιχειρησιακό σχεδιασμό. Παρά τις εκτεταμένες ονομαστικές εξουσίες, ωστόσο, οι αποφάσεις των συμβουλίων επηρεάζονταν σε μεγάλο βαθμό από τους διευθυντές των επιχειρήσεων, οι οποίοι διορίζονταν από την Ένωση Κομμουνιστών Γιουγκοσλαβίας που προέρχονταν συνήθως από την τοπική κομματική ελίτ. Ο ρόλος των περιφερειακών φορέων του κόμματος απέβη κυρίαρχος και απέκτησαν μεγάλη δύναμη.

Ακόμα και στην πιο ριζοσπαστική μορφή εργατικής αυτοδιαχείρισης, η παραγωγή δεν μπορεί να είναι άμεσα κοινωνική, αλλά ιδιωτική σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία. Επομένως οι ανισότητες οξύνονται και η συσσώρευση του κεφαλαίου σε ομαδική, αλλά πάντα ιδιωτική, βάση ξεκινά και πάλι.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα εργατικά συμβούλια υποκατέστησαν τα συνδικάτα και δημιούργησαν διαιρέσεις μεταξύ των εργαζομένων. Οι βασικότερες ήταν μεταξύ της χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας, μισθολογικό χάσμα, αλλά και η γεωγραφική διαίρεση. Δημιουργήθηκαν αντιθέσεις ανάμεσα στις δημοκρατίες με τεράστιο χάσμα στο οικονομικό, βιοτικό επίπεδο και στην ανεργία (το 1985 ο εθνικός δείκτης ανεργία έφτασε το 15% – 1,5% στη Σλοβενία και πάνω από 30% σε Κόσσοβο και Μακεδονία!).

Κάθε νέος κύκλος μεταρρυθμίσεων έφερνε ακόμη μεγαλύτερη αποκέντρωση και αυτή με τη σειρά της μεγαλύτερη διάσταση συμφερόντων.

Το σύστημα της αυτοδιαχείρισης των εργατών δημιούργησε τις προϋποθέσεις για έναν οικονομικό εθνικισμό. Σε κάθε ομόσπονδη γιουγκοσλαβική δημοκρατία διαμορφώθηκε μια κομματική και γραφειοκρατική ελίτ που προσέλαβε εθνικά χαρακτηριστικά. Η εδαφική αποκέντρωση της οικονομίας σε συνδυασμό με την αυτοδιαχείριση είχε δημιουργήσει χωριστές αγορές εργασίας και κεφαλαίου σε κάθε δημοκρατία. Οι εθνικιστικές διαφορές πήγαζαν από τον ανταγωνισμό μεταξύ του βιομηχανικού κεφαλαίου (Κροατία και Σλοβενία) με το εμπορικό και το τραπεζικό (Σερβία). Επιπλέον Κροατία και Σλοβενία αντιδρούσαν στις υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες κυρίως επειδή στο στρατό ήταν λιγοστά τα επαγγελματικά στελέχη από τις δύο αυτές δημοκρατίες.

Η οργάνωση της κοινωνίας δε γινόταν στη βάση μιας κεντρικής και ενιαίας κατεύθυνσης, ενώ στην πράξη οι εργάτες δεν μπορούσαν να επωμισθούν την ευθύνη του προγραμματισμού της παραγωγής και της διάθεσής της στην αγορά. Το σύστημα της αποκέντρωσης οδήγησε σε χαλάρωση, κακή εκτέλεση του σχεδίου και υπερβολική επέμβαση των τοπικών συμφερόντων. Με την πάροδο των χρόνων το σύστημα της αυτοδιαχείρισης δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τα μακροοικονομικά προβλήματα, τα οποία μπορούσαν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μόνο στο επίπεδο της εθνικής οικονομίας και του ομοσπονδιακού κράτους στο σύνολό του.

  • Εξωτερικός δανεισμός

Χαρακτηριστικό ότι η Γιουγκοσλαβία είχε ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο από 1952-1983 (με εξαίρεση το 1965) καταφεύγοντας σε συνεχή εξωτερικό δανεισμό από το ΔΝΤ (λόγω του στρατηγικού της “μέσου” ρόλου είχε την ευχέρεια, δίχως να εισπράττει αρνήσεις). Το 1987 σε μία ακόμα επιστροφή του, το ΔΝΤ δεν είχε πια το γεωπολιτικό κριτήριο του Ψυχρού Πολέμου να κρέμεται ως δαμόκλεια σπάθη και απαίτησε πλήρη απελευθέρωση της αγοράς με τη λεγόμενη θεραπεία-σοκ. Η Κροατία και η Σλοβενία απαίτησαν την ανεξαρτησία τους ώστε να αποκτήσουν τον πλήρη έλεγχο των οικονομιών τους. Έχοντας εκπληρώσει το ρόλο του, το σύστημα της αυτοδιαχείρισης έφτασε στο νομοτελειακό αλλά και αιματηρό του τέλος.

dru-tito-2-min
Ο Τίτο “ακροβατούσε” ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή. Εδώ με τον Φιντέλ Κάστρο που έφυγε από τη ζωή πριν λίγες μέρες.

Γεωπολιτική τραμπάλα” ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή

Η ηγεσία της Γιουγκοσλαβίας βάσισε τη στρατηγική της στην εκμετάλλευση του Ψυχρού Πολέμου, προσεταιριζόμενη κατά περίσταση ή και ταυτόχρονα, πότε τη μία και πότε την άλλη πλευρά. Εξ άλλου, η συμμαχία της Γιουγκοσλαβίας ήταν κομβικής σημασίας για τον έλεγχο στα Βαλκάνια και με τη συμμετοχή και ηγετική της θέση στο Κίνημα των Αδεσμεύτων, κατάφερε να έχει επιρροή σε παγκόσμιο επίπεδο. Ουσιαστικά, η Γιουγκοσλαβία στήριξε την οικονομική και πολιτική της ανεξαρτησία στον ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμεων.

Μετά την αποπομπή της από την Κομινφόρμ, η Γιουγκοσλαβία έγινε παραλήπτης της αμερικανικής οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας. Αργότερα υπήρξε η ιστορική επαναπροσέγγιση με την ΕΣΣΔ, μετά το θάνατο του Στάλιν και την παραδοχή του διαδόχου του, Νικίτα Χρουστσόφ, για το δικαίωμα κάθε λαϊκής δημοκρατίας να βρει το δρόμο της προς το σοσιαλισμό, βασιζόμενη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της – φωτογραφίζοντας ουσιαστικά τη Γιουγκοσλαβία. Η επέμβαση στην Ουγγαρία 1956 ξαναψύχρανε τις σχέσεις, η αποσταλινοποίηση τις ξαναζέστανε και η σινοσοβιετική διένεξη τις ενίσχυσε. Ωστόσο, συνολικά η προσέγγιση έμεινε στη μέση και συνεχίστηκε αυτή η “γεωπολιτική τραμπάλα” ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή, με τον εξωτερικό δανεισμό και το εμπόριο προς τις δύο πλευρές.

usce-min
Το ΝΑΤΟ βομβαρδίζει τη Σερβία

Η στρατηγική αυτή σαφώς επέφερε πλεονεκτήματα, αλλά δεν μπορούσε να συνεχιστεί επ’ αόριστον. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, η πανίσχυρη πια Δυτική Γερμανία ξαναθυμόταν την έξοδό της στη Μεσόγειο, ενισχύοντας τις εθνικές αντιθέσεις στους κόλπους της ομοσπονδίας. Όταν άρχισε να διαφαίνεται η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και η επερχόμενη αλλαγή συσχετισμών, είναι πλέον γνωστό ότι ήδη από την εποχή Ρήγκαν υπήρχαν σχέδια υποκίνησης κινημάτων για την ανατροπή του καθεστώτος, τόσο στη Γιουγκοσλαβία όσο και σε άλλες χώρες του ανατολικού συνασπισμού. Με την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, οι δυτικές δυνάμεις δεν είχαν λόγο πλέον να “χαρίζονται” με ευκολία στη Γιουγκοσλαβία που είχε χάσει το στρατηγικό της ρόλο. Είχαν άλλα σχέδια για αυτήν. Μία χώρα που είχε μάθει να βασίζει σε μεγάλο βαθμό την οικονομική αυτοτέλεια και επιβίωσή της στον εξωτερικό δανεισμό (εκάστοτε και στη διαγραφή των χρεών) βρέθηκε εκτεθειμένη στις ορέξεις των νέων, απόλυτων πλανητικών αφεντικών.

Νοσταλγία και σκληρή πραγματικότητα

Με άλλα λόγια στη Γιουγκοσλαβία εφαρμόστηκε ένα ιδιότυπο σύστημα ημικαπιταλιστικής οικονομίας (με τη μάσκα του εργατικού έλεγχου, της “αντιγραφειοκρατικής σοσιαλιστικής δημοκρατίας”), με το ιδιωτικό κεφάλαιο να βρίσκεται στην αγροτική οικονομία, το ξένο στη βιομηχανία, ενώ η συμμαχία με την εργατική τάξη εξασφαλίστηκε με τον υποτιθέμενο εργατικό έλεγχο. Το καθεστώς επιβίωσε χάρη στη σημαντική στρατιωτική και οικονομική βοήθεια και το εμπόριο με την καπιταλιστική Δύση. Ο κυρίαρχος μηχανισμός του γιουγκοσλάβικου μοντέλου όχι μόνο διατηρούσε, αλλά διεύρυνε τις περιφερειακές ανισότητες και εξέτρεφε τους εθνικισμούς. Για το λόγο αυτό η διάλυση ομοσπονδίας ήταν πολύ πιο τραγική σε σχέση με τις αντίστοιχες των σοσιαλιστικών χωρών (ΕΣΣΔ, Τσεχοσλοβακία).

seragevo_polemos-min

Η ιδεολογική καταπίεση του εθνικισμού χωρίς τις κατάλληλες μεταρρυθμίσεις σε συνδυασμό με τις αποκεντρωτικές τάσεις στο διάστημα των δεκαετιών 70′-80′, που είδε το χάσμα μεταξύ των εύπορων και φτωχών επαρχιών να μεγαλώνει, είχαν το αντίστροφο αποτέλεσμα, με τον εθνικισμό να αναδύεται σταδιακά ως το αντίδοτο στο σοσιαλισμό. Ωστόσο, αρχικά οι διαμαρτυρίες στρέφονταν σε πολιτικό επίπεδο εναντίον της ελίτ και της γραφειοκρατίας. Με τη συνδρομή, όμως, του τέλους του Ψυχρού Πολέμου που σήμανε την υποβάθμιση της Γιουγκοσλαβίας στο γεωπολιτικό παιχνίδι, αυτή η δυσαρέσκεια εξελίχθηκε σε εθνικιστικές συγκρούσεις.

Σε μεγαλύτερης ηλικίας πολίτες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, παρατηρείται το φαινόμενο της νοσταλγίας της εποχής του Τίτο και της Ενωμένης Γιουγκοσλαβίας και ανεξάρτητα από ποια πρώην ομόσπονδη χώρα προέρχονται, αυτοπριοσδιορίζονται ως Γιουγκοσλάβοι. Είναι λογικό, αφού μετά τη διάλυσή της, πέρασαν μεγάλα δεινά με τον πόλεμο και πλέον “απολαμβάνουν” τα αποτελέσματα της φιλελευθεροποίησης της οικονομίας. Εξ άλλου, για μία σημαντική περίοδο, η Γιουγκοσλαβία είχε σημαντική θέση στο παγκόσμιο στερέωμα και η οικονομική κατάσταση των περισσότερων κατοίκων και τα βασικά αγαθά βρίσκονταν σε αρκετά υψηλό επίπεδο – σίγουρα καλύτερο από το σημερινό.

05s5serb-thumb-large-min
Μουσουλμανικό νεκροταφείο στην πρώην Γιουγκοσλαβία με θύματα σφαγών και εθνοκαθάρσεων

Ωστόσο, η στρατηγική του Τίτο είχε περιορισμούς και η πορεία της προς την αποτυχία ήταν προδιαγεγραμμένη. Ο στρατάρχης Τίτο υπήρξε μία σημαντική προσωπικότητα παγκόσμιας ακτινοβολίας, αλλά η επίπλαστη ευημερία βασιζόταν σε ασταθείς και εξαρτημένους παράγοντες (μέσος δρόμος σε οικονομία και διεθνές στάτους) και οι συνέπειες αυτού του πολιτικού τυχοδιωκτισμού εξερράγησαν και αποτέλεσαν τα αίτια της αιματοβαμμένης σύγκρουσης για τη διάσπαση που ακολούθησε…

.

.

.

.

.

Υ.Γ.1. Δεν θα συγχωρήσω τον Τίτο για την ξεδιάντροπη στάση του στο ζήτημα της απόφασής του για σφράγισμα των συνόρων της Γιουγκοσλαβίας, στερώντας τη δυνατότητα να εισέλθουν οι υποχωρούντες αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στο έδαφός της. Παρακολουθούσε απαθής τη σφαγή. Είχε έρθει σε ρήξη με την τότε ΕΣΣΔ και την ηγεσία της και δεν συμπεριφέρθηκε σαν ”Παρτιζάνος”!

Υ.Γ.2. Δυστυχώς παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του… Κροάτης παρά Γιουγκοσλάβος!!!