Κωνσταντίνος Μπρουμίδης : Ο «Μιχαήλ Άγγελος των ΗΠΑ»

Κωνσταντίνος Μπρουμίδης

Ο «Μιχαήλ Άγγελος των ΗΠΑ»

Λένε ότι όποια πέτρα κι αν σηκώσεις, θα βρεις από κάτω έναν Έλληνα. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την «ακρίβεια» αυτής της παραδοχής, αλλά είναι δεδομένο ότι ο ταξιδιάρικος και παθιασμένος λαός μας, είτε λόγω επιθυμίας είτε λόγω των εκάστοτε συνθηκών, έχει ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, δίνοντας λίγο ελληνικό χρώμα σε κάθε γωνιά της γης. Δεν είναι παράλογο λοιπόν ότι κάθε φορά που κάποιο γεγονός συγκλονίζει την ανθρωπότητα, τα εγχώρια ΜΜΕ ψάχνουν να βρουν το συμπατριώτη ή ομογενή που σχετίζεται με τα τεκταινόμενα. 

Η συγκλονιστική εισβολή των οπαδών του Τραμπ στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ συντάραξε το αμερικανικό πολιτικό σύστημα και όλο τον κόσμο. Και αυτήν τη φορά ο Έλληνας πρωταγωνιστής της υπόθεσης δεν είχε να κάνει με τα ίδια τα γεγονότα, αλλά με την εξαίσια καλλιτεχνική του παρουσία που αποτυπώνεται και απλώνεται σε όλο το κτίριο του Καπιτωλίου, αφού ο ελληνικής καταγωγής Κωνσταντίνος Μπρουμίδης (1805-1880) είναι υπεύθυνος για τα περισσότερα, εκπληκτικά έργα τέχνης τα οποία κοσμούν το σύμβολο της αμερικανικής δημοκρατίας.

Εμείς θα κάνουμε μία σύντομη αναδρομή στην πορεία της ζωής του, προσπαθώντας να εστιάσουμε εξίσου τόσο στα καλλιτεχνικά του επιτεύγματα, όσο και στον ίδιο τον άνθρωπο Μπρουμίδη, ο οποίος υπέφερε από διώξεις και τραγικές συγκυρίες μέχρι το τέλος του…

.

Άγαλμα του Κ. Μπρουμίδη στην Ανάπολη των ΗΠΑ

.

Ένας ιδεολόγος στην πράξη – Το τίμημα ξανά, η προσφυγιά

Ο πατέρας του, Σταύρος, ήταν από τα Φιλιατρά, όμως η συμμετοχή της οικογένειάς του στο Ορλωφικό κίνημα που απέτυχε, τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει τα πάτρια εδάφη, το 1774, να πάει στην τότε βενετική Ζάκυνθο και στη συνέχεια στη Ρώμη, το 1781. Εκεί παντρεύτηκε την Ιταλίδα Annamaria Bianchini και το 1805 γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης.

Σπούδασε εικαστικές τέχνες στη Ρώμη, στην Accademia di San Luca, όπου είχε δασκάλους, μεταξύ άλλων, τους Camuccini, A.Canova και Bertel Thordwalsen. Από αυτούς διδάχθηκε τη νεότερη προσέγγιση της κλασσικής και νεοκλασικής τέχνης και από τον F.Agricola την ανάδειξη των ιστορικών και θρησκευτικών θεμάτων. Του ανέθεσαν μια σειρά σημαντικών έργων στη Ρώμη, όπως η Παναγία του Αρκέτο, το Παλάτσο, το Θέατρο Τορλόνια, καθώς η ζωγραφική ικανότητά του στα θρησκευτικά θέματα τον έφεραν στο Βατικανό, κοντά στον πάπα Γρηγόριο 16ο και του έδωσαν την ευκαιρία να διακοσμήσει αρκετές εκκλησίες στη Ρώμη, αλλά και να κάνει το πορτραίτο του Πάπα.

Το 1848 όμως, η Ιταλία ήταν ένα ηφαίστειο. Ο λαός αγωνιζόταν με ένα δημοκρατικό όραμα για την Ένωση όλων των ιταλικών κρατιδίων. Αυτός ο πόθος προσέκρουε στην πείσμονα αντίδραση των Παπών. Οι διασυνδέσεις του με το Βατικανό λόγω των καλλιτεχνικών του δεξιοτήτων, είχαν δώσει στον Μπρουμίδη εκείνη την εποχή τη θέση του λοχαγού στο παπικό κράτος, παράλληλα με τις καλλιτεχνικές του ασχολίες. Ο Μπρουμίδης όμως, παρά τη θέση του, διαπνεόταν από έντονα φιλελεύθερα και δημοκρατικά αισθήματα και όταν, σε μία από τις συγκρούσεις που χαρακτήριζαν την εποχή, δόθηκε εντολή στις παπικές δυνάμεις να πυροβολήσουν το πλήθος των επαναστατών, ο λοχαγός Μπρουμίδης ύψωσε το ανάστημά του και αρνήθηκε να εκτελέσει τις διαταγές. Μπορεί να υπηρετούσε στον παπικό στρατό, αλλά η καρδιά του παλλόταν από τις φιλελεύθερες ιδέες των επαναστατών. Άλλωστε ανάμεσά τους είχε πολλούς φίλους και ομοτέχνους. Η στάση του αυτή που αποσιωπήθηκε σε μεγάλο βαθμό στα αφιερώματα που του έγιναν από τα περισσότερα ΜΜΕ, κατά τη γνώμη μας, μπορεί να συγκριθεί ακόμα και με το τεράστιο καλλιτεχνικό του έργο…

Συνέπεια της άρνησής του ήταν να φυλακιστεί για 14 μήνες και να απελευθερωθεί μόνο μετά από μεσολάβηση του γνωστού του Πάπα Πίου του 9ου, με τον όρο όμως να φύγει από την Ιταλία και να μην ξαναγυρίσει ποτέ!

Για μία ακόμα φορά, κάποιος από την οικογένεια Μπρουμίδη βρέθηκε κυνηγημένος για τις επανασταστικές του ιδέες… Ο πατέρας του Σταύρος πρόσφυγας κυνηγημένος από τους Οθωμανούς, ενώ ο γιος Κωνσταντίνος σημαδεύτηκε κι εκείνος από την προσφυγική μοίρα, να φύγει από τη Ρώμη για να σώσει τη ζωή του, όπως φεύγουν εκατομμύρια πρόσφυγες και μετανάστες ανά τον κόσμο για άλλες πατρίδες.

Ένας Αμερικανός φίλος του τότε τον προέτρεψε να επιλέξει την Αμερική ως προορισμό του για να αναδείξει στο Νέο Κόσμο το καλλιτεχνικό του ταλέντο. Εξ άλλου, τότε στην Αμερική οι συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές από σήμερα και ως ένα βαθμό ήταν πράγματι ένας τόπος γεμάτος ευκαιρίες όπου κάποιος μπορούσε να ζήσει το λεγόμενο «αμερικανικό όνειρο».

. 

.

Νέα πατρίδα, νέα ζωή, νέος σκοπός

Ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης έφτασε στην Αμερική το 1852. Η αποχώρησή του από την Ευρώπη έμελλε να είναι οριστική. Ο ίδιος δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ελλάδα, αλλά ούτε ξέχασε τον τόπο του πατέρα του. Στη Βίβλο που παρέλαβε μόλις έφτασε στις ΗΠΑ, στα προσωπικά του στοιχεία έγραψε: «γεννημένος στη Ρώμη, από τον Σταύρο Μπρουμίδη, από τα Φιλιατρά, περιοχή της Μεσσηνίας, στην Πελοπόννησο, στην Ελλάδα…».

Σύντομα έλαβε την αμερικανική υπηκοότητα και αφού άρχισε να εργάζεται σε διάφορα έργα, το 1855, έχοντας μόλις επιστρέψει από την πόλη του Μεξικού όπου είχε διακοσμήσει τον μητροπολιτικό ναό της «Αγίας Τριάδας», διάβασε την αγγελία για το Καπιτώλιο. Ο αρχιτέκτονας Meigs που αναζητούσε συνεργάτες, έγραψε στο ημερολόγιό του σχετικά: «συνάντησα ένα γεμάτο ζωή ηλικιωμένο άντρα, με μία πολύ κόκκινη μύτη είτε από τον μεξικανικό ήλιο είτε από το μπράντι.»

Οι υπεύθυνοι του έργου είδαν στον Ελληνοϊταλό καλλιτέχνη έναν από μηχανής θεό που μπορούσε να συγκεράσει το ύφος της ελληνικής και της ευρωπαϊκής παράδοσης. Άλλωστε ήταν αδύνατο να βρεθεί Αμερικανός ζωγράφος μυημένος στην τέχνη της νωπογραφίας…

Από το 1855 και έως το τέλος της ζωής του δεν σταμάτησε να δημιουργεί στο Καπιτώλιο. Διακόσμησε, μεταξύ άλλων, την Προεδρική Αίθουσα, την Αίθουσα των Συνεδριάσεων της Βουλής, την Αίθουσα της Υποδοχής της Γερουσίας, τα κάγκελα για όλες τις σκάλες στους διαδρόμους της Γερουσίας, κ.ά. Στην τέχνη του εμπνεόταν από την Αναγέννηση, εκτιμούσε την τεχνοτροπία του Ραφαήλ, υιοθέτησε την τεχνική μπαρόκ στη νωπογραφία, αλλά αποκλήθηκε ο «Μιχαήλ Άγγελος του Καπιτωλίου των ΗΠΑ» λόγω της τεχνικής των νωπογραφιών του Μιχαήλ Αγγέλου που πρώτος αυτός εφάρμοσε στις ΗΠΑ και συγκεκριμένα με το κορυφαίο έργο του την «Αποθέωση του Ουάσινγκτον», στη Ροτόντα, στο κέντρο του Καπιτωλίου, το οποίο δημιούργησε μέσα σε 11 μόνο μήνες και τη ζωφόρο με έργα που απεικονίζουν σημαντικά γεγονότα της αμερικανικής ιστορίας.

.

Η «Αποθέωση του Ουάσινγκτον» συμβολίζει τη ζωή και την ελευθερία, οικουμενικές και διαχρονικές αρχές που κληρονόμησε ο ελληνικός πολιτισμός, και υιοθετήθηκαν από την Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Ο καλλιτέχνης είδε τον Ουάσινγκτον ως τον Δία καθισμένο στο θρόνο του, να κρατά στο αριστερό χέρι του ένα σπαθί, με στρατιωτική στολή και τα πόδια του τυλιγμένα με ύφασμα. Δεξιά του κάθεται η «Ελευθερία» και αριστερά η φτερωτή «Νίκη» που κρατά μια σάλπιγγα με την οποία αναγγέλλει τον θρίαμβο της νίκης.Γύρω από την μπορντούρα του Θόλου αναπτύσσονται έξι συμπλέγματα θεών του Ολύμπου με τους ακόλουθους συμβολισμούς: η Αθηνά για την Επιστήμη, ο Ποσειδώνας για τη Ναυτιλία, ο Ερμής για το Εμπόριο, ο Ήφαιστος για τις Κατασκευές και η Δήμητρα για τη Γεωργία. Το σύμπλεγμα της «οπλισμένης Ελευθερίας» παραπέμπει στην καταδίωξη τους εγκλήματος, των σκληρών ηγεμόνων και των καταχραστών της εξουσίας.

Όμως, ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης δεν έμενε προσκολλημένος στο παρελθόν. Η τεχνολογική εξέλιξη δεν τον άφηνε αδιάφορο, γι’ αυτό και στις δημιουργίες του εμφανίζονται σε διάφορα σημεία οι νέες εφευρέσεις της εποχής, όπως η ηλεκτρική γεννήτρια, το καλώδιο του τηλέγραφου, κ.ά. Συνολικά, το έργο του χαρακτηρίζεται από το συνταίριασμα των αρχαιοελληνικών και ευρωπαϊκών παραδόσεων και αξιών με το πνεύμα ελευθερίας και δημοκρατίας που έπνεε τότε στην Αμερική.

.

Πλησίον του βρίσκονται 13 Παρθένες, αλληγορικές φιγούρες των τότε Πολιτειών της Αμερικής, που κρατούν στα χέρια τους μια ταινία με τη λατινική φράση: «E Pluribus Unum» (από τα πολλά ένα, δηλαδή ενότητα από το συνδυασμό πολλών μερών).

 .

Δημιουργικός οργασμός μέσα στην προσωπική κόλαση

Από όταν ανέλαβε το έργο και στα επόμενα χρόνια της ζωής του, ο ίδιος έλεγε ότι μόνη του φιλοδοξία και καθημερινή του προσευχή ήταν να μπορέσει να ζήσει αρκετά για να εξωραΐσει το Καπιτώλιο. Αυτή η φράση όμως, έκρυβε μία θλιβερή πραγματικότητα, αφού όλο αυτό το διάστημα, η προσωπική ζωή του Μπρουμίδη δεχόταν απανωτά χτυπήματα…

Ο εξορισμός του από την Ιταλία είχε ως αποτέλεσμα να μην ξαναδεί ποτέ την οικογένειά του, γεγονός, βεβαίως, που του στοίχισε πολύ. Επίσης, η δεύτερη σύζυγός του Lola Germon (την οποία χρησιμοποίησε σαν μοντέλο για τις δημιουργίες του) τον εγκατέλειψε, βυθίζοντας την καρδιά του στη θλίψη. Δυστυχώς η ζωή του μετά τον χωρισμό κατέληξε σε δράμα. Παράλληλα, αντιμετώπισε αρκετές δυσκολίες καθόσον υπήρξαν και τότε (σε μία τραγική σύνδεση που συνεχίζει να βασανίζει την ανθρωπότητα μέχρι σήμερα) ξενοφοβικά στοιχεία που δεν έβλεπαν με καλό μάτι την παρουσία ενός πρόσφυγα στο ναό της αμερικανικής δημοκρατίας.

Η μοναξιά και τα ψυχικά αδιέξοδα τον οδήγησαν στην κατάρρευση. Αρρώστησε και τα χρήματα που έπρεπε να λαμβάνει από τις εργασίες του στο Καπιτώλιο πήγαιναν όλα στα φάρμακα. Την 1η Οκτωβρίου 1879 ο Μπρουμίδης σε ιδιαίτερα άσχημη κατάσταση ανεβαίνει στη σκαλωσιά για να ολοκληρώσει κάποια σχέδιά του στο «Διάζωμα» του Καπιτωλίου. Πέφτει όμως απότομα στο δάπεδο και από τότε δεν ξανασηκώθηκε ποτέ. Προσπάθησε να εργαστεί σπίτι του, αλλά το φάσμα της πείνας, η μοναξιά, τα γεράματα, η ξενιτιά, ο φόβος του κοινωνικού εξευτελισμού και οι ασυνείδητοι τεχνοκριτικοί που κατηγορούσαν τα έργα του από φθόνο, τον ισοπέδωσαν.

Πέθανε πάμφτωχος, το πρωί στις 6.30 τη 19η Φεβρουαρίου του 1880.

.

Τμήμα της εκπληκτικής ζωφόρου στη Ροτόντα του Καπιτωλίου

 .

128 χρόνια μετά…

Ο εορτασμός των 203 χρόνων από τη γέννηση του Κων. Μπρουμίδη κρίθηκε από το Κογκρέσο πως ήταν μία καλή ευκαιρία για να τον ξανασυστήσει στην κοινωνία και στους επισκέπτες του Καπιτωλίου, την έδρα της Αμερικανικής Δημοκρατίας, καθώς με το ζωγραφικό του έργο είχε βάλει στο κέντρο του ενδιαφέροντος την αξία του συμφιλιωμένου λαού, μετά την οδυνηρή εμπειρία του Εμφυλίου πολέμου του, στερεωμένης σε αρχές που πηγάζουν από την έννοια της Δημοκρατίας, όπως την ανέδειξε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός.

Για δεκαετίες είχε παραμείνει στην αφάνεια, ώσπου με νόμο που ψήφισε το Κογκρέσο το 2008, του απονεμήθηκε μεταθανατίως η υψηλότερη διάκριση του Κογκρέσου, το Χρυσό Μετάλλιο, σε αυτόν που με την τέχνη του είχε κάνει σκοπό της ζωής του «να κάνει όμορφο το Καπιτώλιο της μοναδικής χώρας στον κόσμο όπου υπάρχει ελευθερία», όπως είχε δηλώσει.

Και είμαστε βέβαιοι, ότι αν από κάπου έχει τη δυνατότητα ο Κωνσταντίνος Μπρουμίδης να κοιτά τις εξελίξεις σήμερα, σίγουρα θα στενοχωριέται που ο χώρος στον οποίο μεγαλούργησε θέτοντας τη δημοκρατία και την ελευθερία ως ύψιστα αγαθά, έγινε το πεδίο της εισβολής ακραίων αντιδημοκρατικών στοιχείων πριν λίγο καιρό, αλλά και το επεισόδιο αυτό αφορμή για να τον γνωρίσουμε καλύτερα κι εμείς στην Ελλάδα…

.

Οι διάδρομοι του Καπιτωλίου που φιλοτέχνησε, φιλοξενούν την προτομή του